BALKAN HARBİNİN TARİHSEL, SOSYAL VE SİYASAL DEĞERLENDİRMESİ

Ahmet Rodopman 

13. Bölüm

BALKAN HARBİ – LONDRA, BÜKREŞ BARIŞ ANTLAŞMALARI VE SON SÖZ

Osmanlı Devleti'nin isteği üzerine, 17 Aralık 1912'de toplanan Londra Konferansı'nda, Balkan Devletleri ve onların avukatlığını yapan Avrupa Devletlerinin (Avusturya, Almanya, İngiltere ve Rusya) istekleri kabul edilebilecek nitelik taşımadığı için Türk Hükümeti görüşmelerden çekildi. Bu arada, İstanbul'da da hükümet değişikliği olmuş ve yeni hükümet savaşa devam kararı almıştı. Devam eden savaşta, Yanya, İşkodra ve Edirne'nin de düşmesi üzerine Osmanlı Devleti şartları ağır da olsa, antlaşmaya razı oldu. Osmanlı Devleti'nin isteği üzerine tekrar toplanan Londra Konferansı antlaşma ile neticelendi (30 Mayıs 1913).

 

 Londra Antlaşması maddeleri ;

 

1- Osmanlı Devleti Midye-Enez hattının doğusuna çekilecek.

2- Arnavutluk ve Ege Adalarının durumunu Avrupa'nın büyük devletleri belirleyecek.

3- Selanik, Güney Makedonya ve Girit, Yunanistan'a verilecek.

4- Kavala ile Dedeağaç arasındaki topraklar Bulgaristan'a verilecek.

5- Orta ve Kuzey Makedonya Sırbistan'a verilecek.

 

BÜKREŞ ANTLAŞMASI (10 Ağustos 1913)

 

Balkan Savaşlarının 2.sinde beş devletle birlikte savaşmak zorunda kalan Bulgaristan, bütün cephelerde yenilerek Antlaşma istemek zorunda kaldı. Bulgaristan ile diğer Balkan devletleri arasında, yapılan görüşmeler sonucunda Bükreş Antlaşması imzalandı.

 

Bükreş Antlaşması Maddeleri :

 

1- Bulgaristan, Dobruca ve Silistre'yi Romanya'ya verecek.

2- Manastır, Üsküp, İştip ve Priştine Bulgarlardan alınarak Sırbistan'a verilecek.

3- Bulgaristan, I. Balkan Savaşı sonunda aldığı Selanik, Serez, Drama ve Dedeağaç'ı Yunanistan'a bırakacaktır.

Böylece Balkan Savaşlarının bittiği tarih kitaplarında yazılıyor.

BALKAN HARBİ SONA ERDİ Mİ?

Yazı dizimizin sonuna geldiğimizde yukarıda ki başlığı görünce sanırım şaşıranlarınız olmuştur. Bence bitmemiştir. Kolay kolay da bitmeyecektir. Nasıl ki yoksulluğumuz,yolsuzluğumuz, muasır medeniyetin gereklerine uymamamız, çağdaş yaşamın standartlarını top yekün uygulamayışımız bitmediği sürece, bitmeyecektir de. Bu böyle sürdüğü müddetçe de, dünya devletleri sıralamasında tüm iyilerde en sonlarda, tüm kötülerde ise en başlarda yerimizi almaya devam edeceğiz anlaşılan.

Burada söz savaşlardan açıldığına göre; savaşlarda kaybeden kimdir sorusunun yanıtı da açıkça ortaya çıkmış oluyor. Savaşlarda, kaybeden tarafta da, kazanan tarafta da kaybedenler hep yoksul halk kesimleridir denilebilir. Savaşanlar, savaşlarda yaralanıp sakatlananlar. Ölenler, kaybolanlar, tüm toplumlarda yoksul halk çocukları olmaktadırlar. Varsıllar veya toplumlarda etkin görevlerde bulunanlar, bir yolunu bulup askere gitmemekte, savaş bölgesini terk ederek bir başka yere gidebilmektedirler. Bunun tipik örnekleri Osmanlı İmparatorluğunda görülmektedir, fırıncılık, değirmencilik, imamlık gibi meslekleri olanlar veya bu gibi işlere savaş zamanı girmeyi başaran varsıllar savaşa gitmekten kurtulabildiği gibi savaş sonrası da işlerini yeniden kurmakta da fazla güçlük çekmemektedirler. Onun için burada Mustafa Kemal Atatürk’ ün,aklımızdan hiç çıkmaması gereken, savaş ve barış için söylediği o veciz ifadeyi bir kez daha tekrarlamak istiyorum.  ‘’Milletin hayatı tehlikeye maruz kalmıyorsa savaş cinayettir”,’’Yurtta barış, Dünyada Barış’’

Yine Balkan Savaşlarına dönecek olursak,

Kırklareli sevdalısı bir kişi olarak Balkan Savaşlarında, hep adı büyük bir burukluk ve hicran ile anılan Kırklareli Muharebelerine ayrı bir önem verişimin anlayışla karşılanmasını isterim. Duygusal olduğu kadar, pek çok yönüyle anlamsal olarak da Kırklareli Muharebelerinin çok iyi bilinmesi, irdelenmesi ve sonuçlarının nedenlerin çok iyi değerlendirerek akıllıca dersler çıkarılması gerekliliğine inanmaktayım. Tarihi sevmeye ve merak etmeye başladığım çocukluk yaşlarımda Kırklareli Muharebelerini ilk öğrendiğim de günlerce, bu nasıl olur diye saatlerce ağladığımı anımsarım. Henüz ayrıntılarını bilmediğim için o günleri yaşayan veya yaşayanlardan dinleyenleri dinledikçe, akıl erdiremez, Balkan Savaşlarındaki inanılmaz olumsuzlukların nasıl bir biri ardı sıra oluştuğuna inanamaz, ancak bütün bunların sorumlularını o küçücük aklımla affedemezdim. Ne yazık ki o yıllarda Balkan Savaşlarını ayrıntılarıyla yazan belgeler çok azdı veya benim ulaşabileceklerin sınırlıydı. Tarih ders kitaplarında bulamadığım, tarih öğretmenlerime sorduğumda yanıt alamadığım bu konuyu, lisede Askerlik Bilgisi dersine gelen, savaşlar hakkında oldukça bilgili olduğu izlemini veren öğretmenime sormuştum. O da bu askeri bir strateji konusu diye geçiştirmişti. Ne ilginç bir süreç ki, hala resmi tarihin pek üzerinde durmayıp adeta unutulması için gayret gösterilen bir konu olduğunu anladım. Ve kendimce bir sonuca ulaşmıştım. Balkan Savaşlarında, sonuçlarında herkesin kabahati, suçu var. Onun için örtbas edilmeye çalışılıyor. Onun için sorumluları yaptıkları veya yapmadıkları işlerden dolayı cezalandırılamadılar.

Kaybedilen onca toprak parçası bir yana, Orta Çağdan kalan bir Din ve Tarım İmparatorluğunun 20. Yüzyıla gelindiğinde artık varlığını devam ettirme şansının kalmadığını görüp, çağın gerekliliklerini yerine getirmemeleri yüzünden yitirilen 1.000.000 dan fazla yetişmiş insan gücü, göç yollarında telef olan 2.000.000 genç, yaşlı, kadın, çocuk memleket evladının hesabını soracak birilerini aradım durdum. Ne yazık ki kaybedilen ne onca insan, ne onca yüzyılın maddi, manevi birikimlerinin sorumlularını anladım ama bulamadım. Yıllar sonra ışığı bol olsun Vedat Günyol ile görüşmelerimde gözümde yıldızlar çaktıran sözleri arayışlarıma yanıt vermiş idi. ‘’Geri kalmış ülkenin Aydınları da geri kalmıştır’’ ‘’Aydını geri kalmış bir ülkenin geri kalanları da çaresizlik çamuru içinde çırpınır durur’’. Sözleri hiç aklımdan çıkmamıştır. Bu sözlerin anlamını, 26 yıl süren, ülkemin en üst eğitim ve öğretim Kurumu olduğu düşünülen üniversitesinde ki akademik çalışmalarım sırasında da yaşayıp, şahit olduklarımı düşününce, günümüzde de çok bir şeyin değişmediğini görmenin üzüntülerini yaşadığımda anlamıştım. Bir çoğumuz da belki hala, yolda, pazarda, okulda, resmi dairelerde, insan ilişkilerinde yaşanılan mantıksızlıkları görüyordur. Bütün bu olumsuzlukları bilip de suçlusu bulunamayan yanlışlıklarda, kişileri suçlarken bunun yüzyılların gerisinden gelen geri kamışlık mirasından kaynaklandığını da düşünmemiz gerektiğine inanıyorum.

Burada aklınıza elbette ne alakası var geri kalmışlıkla, savaşı kaybetmenin diye bir soru sormak aklınıza gelebilir. Önceki sayfalarda etraflıca, hatta kimine göre gereksizce uzun uzun anlatılan savaştan önce ve savaş esnasında yaşanılanları okudukça, bunun nedenleri, zaten çok iyi anlaşılacaktır. Savaşın başlamasından önce yapılmaması gereken hatalar silsilesi başlamış, son anına kadar devam etmiştir. Buradaki yanlış sadece köyünden ,toprağından zorla alınıp redif adıyla cepheye savaşmaya getirilen eğitilmemiş insanların üzerine suçu atmak, savaşmaktan kaçtılar deyip sıyrılmak işin en kolay tarafı. Diyelim ki onlar cahildi. Ya adlarının önünde ‘’ Paşa’’ yazan, eğitilmiş, konusunda deneyim kazanmış üst düzey askeri veya mülki erkana ne demeli ? İstihbarat denilen işlevin savaş öncesi ve savaşta yapılmayıp, kişilerin istek ve arzularına göre hareket etmek bir başka cahillik veya geri kalmışlık örneği değil midir ? 20. Yüzyıla gelinmişken, hiç gece askeri harekete katılmamış askerleri, ileri taarruza gönderirken, pusula diye bir aletin yön bulmak için gerekli olduğunun bilincinde olmaz mı bir komutan? Ve aynı birlik birbirinden ayrıldıktan sonra yönünü şaşırıp, karşısındaki arkadaşlarını düşman sanarak sabaha kadar birbirlerini öldürür mü? Ve bu durumdan bu birliklerin komutanlarının sabaha kadar haberleri olmaz mı? Bu durumun anlaşılıp, düşman askerlerinin sağ kalanların üstüne mermi yağdırmaya başladığın da silahlarını atıp geriye kaçılır mı ? Bulgarların nasıl yaparda 5-6 ayda alabiliriz diye düşünüp, planlar yaptıkları Kırklareli (Kırkklise) ye kurşun bile atmadan elini kolunu sallayarak düşman askerinin girmesini, cahil, okumuş, aydın, gerici, medeni, yabani hangi kafa, hangi mantık kabullenebilir ? Selanik gibi Avrupa’ nın göz bebeği, Osmanlı’ nın ikinci büyük şehri, büyük bir silah ve erzak yığınağın yapıldığı, ordu merkezi olan ve silahlı 40.000 askerin hazır beklediği bir şehir, Yunanlılara tek kurşun atılmadan teslim edilir, çıkılır mı? Savaş sürerken gece dinlenmesi için istirahate çekilen birliklerin nöbetçileri uyurda 400 asker uykuda süngülenerek şehit edilirde kimsenin uyanmaması affedilebilinir mi?

Kırklareli, Lüleburgaz, Çorlu muharebelerinde hep benzer şekilde, aç susuz bırakılan savaşçıların, silahlarını atıp,cephaneleri, erzak , hayvan, topları ve nakliye arabalarını bırakıp İstanbul’a kaçarlarken kar ve çamur ,içinde çökmüş, yorulmuş adeta tükenmiş hallerinin fotoğrafları gözlerimin önünden gitmiyor. İmparatorluğun başkenti İstanbul’ a 100 kilometre uzakta savaşan askerlerine erzak, cephane yetiştiremeyecek kadar naçar durumda olmadığını herkes biliyordur. İstanbul’ da yaşanan siyasi çekişmeler nedeniyle oluşan bu beceriksizlik yüzünden neredeyse düşman başkenti bile işgal edecek duruma gelmiştir. Ne yazık ki bu kadar duyarsızlığa söyleyebilecek bir şey bulamıyorum. Bulgar kuvvetleri Osmanlı askerlerinin terk ettiği savaş malzemeleri ile neredeyse savaşın sonuna kadar kendi bıraktıkları silahlarla Osmanlıları vurmuşlardır. Kırklareli’ de komik denilebilecek mazeretlerle bırakılan iki uçağı da düşünecek olursak Bulgar güçlerine o yıllar için havadan tespit edebilme olanağını bile ellerimizle vermiş olmanın hüznü bile yeter sanırım. Terk edilerek düşmanın eline geçen lokomotifler ,yük katarları bir yana yanan, yıkılan evlerin ötesinde üzerinde beş devletin kurulduğu koskoca bir Balkan yarım adası da her şeyi ile bırakılıp Meriç nehrinin doğusuna çekilmek zorunda kalınmıştır.

Burada suçlu aramaktan vazgeçmiş, sadece bozgun denilebilecek ve 600 yıllık Osmanlı, 2000 yıllık Türk tarihinde hiç rastlanılmamış bir şekilde yenilmenin ötesinde, hezimete uğrayan bir ordunun bu hale gelmesinin nedenlerini anlamaya çalışıyorum. Gerek günün modern savaş silahlarına sahip olamayış, gerekse 1876 yılından 1908 yılına kadar ülkede yaşatılan istibdat dönemi ve kısır siyasi ilişkilerin yarattığı karmaşık siyasal ortam, İttihat ve Terakki Partisinin iyi niyetine karşın yetersiz kadroları ile yönetimde gereken dirayeti gösteremeyip, ordu içinde en olmayacak bir çekişme yaratılarak, padişahtan yana olanlarla, meşrutiyetten yana olanların çekişmeleri. Bunlar ve bunlara benzer daha pek çok neden yazılabilir. O günleri tekrar yaşamak, kaybedilenleri geri getirebilmek ne yazık ki artık imkansız. Ancak tarihin önemli bir işlevi de, yaşanılanlardan ders alınıp, yapılan yanlışların bir daha yapılmaması için aklın kullanılmasını, örnekleri ile tespit edip, yol göstericisi olmasıdır. Umarım toplumun tüm fertleri olarak bir daha böylesi felaketlerle karşılaşılacak hatalardan kaçınarak, aklın ve bilimin önderliğinde, kendimize ve toplumumuza yaraşır şekilde düşünmemiz ve hareket etmemiz, yapacağımız en doğru davranış olacaktır.

İnternet ortamı için hayli uzun bir dizi şeklinde süren Balkan Harbi anlatısı burada sona ererken sanırım okuyan herkesin kendine özgü bir fikri oluşmuştur. Benim düşüncemi sorarsanız; uzun uzadıya yazmaktansa şöyle özetleyebilirim. Yazının başında da yazdığım gibi, bu sonuçlarda her kesin kendi özelliğine ve durumuna göre hatası veya suçu olduğuna inanıyorum. Ama olan olmuş, gelen geçmiş, ölen ölmüş diyerek bundan sonra neler yapabiliriz noktasına gelince, yine Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk’ ün gösterdiği ilkelerden hareket etmemiz gerekecektir. Gerekli ve yeterli bir eğitimle Atamızın işaret ettiği muasır medeniyet ölçütlerini kullanarak, çağdaş yurttaş olup, bilimsel düşünüp, doğru, dürüst, adaletli ve faziletli olarak, davranmamız gerektiğini düşünüyorum.

Ahmet Rodopman

Kaynakça:

1- Bir İmparatorluğun Yağması, İlhan Bardakçı, Ajans Türk Matbaacılık, Ankara, 1976 

2- Aram Andonyan, Balkan Savaşı, Çev. Zaven Biberyan, Aras Yayıncılık, İstanbul, 1999 

3- Balkan Harbi’ ne ait Hatıralarım, Birinci Ferik Zeki, Milenyum Yayınları, İstanbul 2013  

4- Balkanların Tarihi, Georges Castellan, Çev.Dr.AyşegülYaraman-Başbuğu, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1995 

5- Balkan Harbi, Mahmut Muhtar Paşa’ nın Savaş Hatıratı, M.Ziyaettin Engin, 1001 Temel Eser Tercüman Gazetesi, İstanbul, 1979   

6- Balkan Harbi Sırasında Osmanlı Ordusunun Moral ve Disiplin Durumu, İhsan Burak Birecikli, TÜRK YURDU DERGİSİ -Kasım 2012 - Yıl 101 - Sayı 303  

7- Birinci Balkan Savaşı Yenilgisinin İç ve Dış Sebepleri, Suat ZEYREK, İstanbul ünivers,tesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Doktora Tezi. İstanbul, 2012   

8- Balkan Savaşlarında Kırkklise(Kırklareli), Kırklareli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Kırklareli, 2018   

9- Kırklareli Vilayetini Tarih, Coğrafya, Kültür ve Eski Eserler Yönünden Tetkik. 2. Cilt.Ali Rıza Dursunkaya.  Kırklareli, 1947  - Efsaneden Gerçeğe Kırklareli,Nazif Karaçam,Kırklareli,1995  

10- Balkan Savaşları’ nın Analizi, Burak Köylüoğlu,2017, https://www.stratejivefinans.com/balkan-savaslarinin-analizi/

11- Büyük Bozgun ve Başkan Savaşları 1912-1913, Kasım Bolat, http://www.istanbultarih.com/makale/buyuk-bozgun-ve-balkan-savaslari-1912-1913.html  

12- Balkan Harbi, İsmet Görgülü, https://www.ttk.gov.tr/tarihveegitim/balkan-harbi/ 

13- Birinci Balkan Savaşı, https://tr.wikipedia.org/wiki/Birinci_Balkan_Sava%C5%9F%C4%B1  

14- İkinci Balkan Savaşı, https://tr.wikipedia.org/wiki/%C4%B0kinci_Balkan_Sava%C5%9F%C4%B1

15- Balkan Devletlerinin İttifak Arayışı ve Osmanlı Devleti, Suat Zeyrek, Dergi Park, İstanbul, 2014 https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/102230

BALKAN HARBİNİN TARİHSEL, SOSYAL VE SİYASAL DEĞERLENDİRMESİ

Ahmet Rodopman 

12. Bölüm

BALKAN HARBİ – EDİRNE ve KIRKLARELİ’NİN GERİ ALINIŞI-BÜKREŞ BARIŞ ANTLAŞMASI

Her ne kadar, Bulgar ve Osmanlı kuvvetleri arasında küçük çatışmalar dışında belirgin bir çarpışma olmuyorsa da, her iki orduda bulundukları noktaları terk etmemiş, şartların tüm olumsuzluklarına karşın hep karşı tarafın yapabileceği ani bir taarruza karşı tetikte beklemişlerdir.

Bu arada İstanbul’ da beklenilmedik siyasi gelişmeler olmuş, Kamil Paşa başkanlığındaki Osmanlı Yönetiminin İstanbul’ u kurtarmak için Bulgarlara Edirne’ yi vereceği söylentileri orduyu ve halkı isyana varan karşı gelişlere itiyordu. İstanbul’ da ortamın çok gergin olduğu bu günlerde, Enver Bey ve Talat Bey başta olmak üzere bir kısım İttihat ve Terakkici subay ve galeyana gelen halk Babıali’ ye giderek bu sorunu görüşmek istemişlerdir. Ancak Sadrazam Kamil Paşa ile görüşmek istekleri ateş edilerek karşılanmıştır. Sadaret Yaveri Ohrili Nafiz Bey gelen İttihat ve Terakkicilere ateş etmiş, ancak isabet ettiremeyince kaçarken Mustafa Necip kovalayınca karşılıklı birbirlerine ateş etmişler ve her ikisi de ölmüştür. Silah sesleri duyan Harbiye Nazırı Nazım Paşa odasından çıkmış, olanları anlamaya çalışırken, gelenlere hakaret edince Enver Beylerle birlikte başbakanlığa gelen Yakup Cemil adlı kişi, arkasından yanaşarak Nazım Paşanın başına bir kurşun sıkarak ölümüne neden olmuştur. Bu sırada Sadrazam Kamil Paşanın odasına giden Enver Bey ve arkadaşları silah zoruyla Kamil Paşa’ yı istifa etmeye zorlamış ve elinden el yazısı ile aldığı istifa mektubunu vakit geçirmeksizin padişah V.Mehmet ‘ e götürerek hemen o gün onaylatmıştır. Babıali Baskını olarak tarihe geçen bu olay 23. Ocak 1912 de olmuş, ardından Mahmut Şevket Paşa hükümeti kurması için sadrazam olarak atanmıştır.

30 Mayıs 1913 günü Londra’ da imzalanan Barış Antlaşmasıyla, Edirne’ nin Bulgaristan’a bırakıldığının resmileşmesi üzerine, Osmanlı topraklarında büyük gösteriler yapılmış. Eski başkentin Bulgarların eline geçmesini kabullenemeyen halk gösteriler yapmaya başlamıştır. Bu arada Londra Barış Antlaşmasının Bulgaristan hariç hiç kimseyi memnun etmemesi üzerine, Balkanlar’ da yeni bir savaş rüzgarı esmeye başlamış, Romanya başta olmak üzere, Yunanistan, Sırbistan Osmanlı’ nın topraklarının bölüşülmesinde haklarının yenildiği iddiası ile Bulgaristan’ a savaş açmışlardır.

Yaşanılan bu günler gerçekten olağan dışı şaşırtıcı olayların olduğu, üst üste olumsuzlukların görüldüğü günlerdir. Bunlardan yeni bir tanesi de Babıali Baskınından sonra Sadrazamlığa getirilen Mahmut Şevket Paşa Beyazıt’ ta silahlı saldırı sonucunda hayatını kaybetmiştir. Yerine bir kez daha Said Halim Paşa saderete getirilmiştir.

Beklenmedik bu koşullarda Bulgaristan Çatalca’ ya kadar gelen ordusunu Yunan sınırına çekmek zorunda kalmış, bir anda üç devletle birden savaşır hale gelmiştir. Zaten bir yıldan beri savaşmakta olan askerlerinin gerek fizik gerekse moral bakımından çökmüş olmalarından ötürü, her cephede savaşı kaybetmek üzer iken, bu durumdan faydalanmak isteyen yönetimi alan İttihat ve Terakkiciler Enver Bey komutasında Çatalca Ordusundan derledikleri birkaç birlikle Edirne’ yi almak üzere yola çıkmışlardır.

20 Temmuz 1912 günü Lüleburgaz’ ta toplanan 3 Piyade Alayı ve 2 Süvari Birliği ile  Edirne’ yi geri almak amacıyla yola çıkılmış 23 Temmuz 1912 günü Edirne ve Kırklareli’ ye giren Osmanlı birlikleri her iki şehrimizi de Bulgar işgalinden kurtarmıştır. Osmanlı silahlı kuvvetlerinin denetimine giren şehirlerde ki halk yaşadıkları zor günlerin sona erişini büyük bir sevinçle karşılamışlar ve mutluluk içinde kutlamışlardır. Ardından yeniden şehirlerinin imarı ve yanıp yıkılanların tamirlerini yaparlarken acılarını, yaralarını onarmaya başlamışlardır.

Yapılan bütün savaşların sonucunda uluslar arası geçerliliği olan sonucun belirlenip, karşılıklı kabul imzalarının atılması ve geçerli sağlanması için 29 Eylül 1913 günü Bulgaristan Krallığı ile İstanbul Antlaşması imzalanmıştır. Bu antlaşma ila de Edirne ve Bulgaristan arasında ki sınır sonradan çok az değişiklikler yapılacak  da olsa belirlenmiş ve günümüze değin gelebilmiştir.

Devam edecek

BALKAN HARBİNİN TARİHSEL, SOSYAL VE SİYASAL DEĞERLENDİRMESİ

Ahmet Rodopman 

11. Bölüm

BALKAN HARBİ – ÇATALCA SAVAŞLARI

Ekim sonu itibari ile savaşan birlikler birbirlerinden ayrılırken, Osmanlı kuvvetleri süratle Çatalca mıntıkasına giderken, Bulgar güçlerine ise 15 günden beri zor şartlarda yaşayıp, savaşmaları nedeniyle bir dinlenme süresi verilmiştir. Bu sürede yitirilen savaşçıların yerine yenilerinin yetişmesi, hasta ve yaralıların tedavisinin yapılması sağlanmıştır. Bulgar ordusunun Çatalca önlerine gelmesi 10 günü bulmuştur. Bu arada Bulgar birlikleri Malkara, Çorlu, Tekirdağ, Silivri yerleşim yerlerine de çatışma olmaksızın girmiş işgal etmişlerdir. Bu gecikmeleri Osmanlı’ lar için büyük bir şans olmuştur. Alman subayların görüş ve önerileri alınarak önceden de var olan Çatalca savunma hatları yeniden onarılıp güçlendirilmiştir, Kaybedilen askerlerin yerine imparatorluğun başka yörelerinden deneyimli , yetişkin savaşçı  birlikleri, getirilmiştir. Ordu yeniden dizayn edilmiş, tek bir komutam olarak Nazım Paşa tüm sorumluluğu yüklenmiştir. Trakya’da kötü bir sınav veren I, II ve III. Ordular Çatalca Ordusu adı altında birleştirilmiştir. Redifler tekrar eğitilerek savunma hattının hemen arkasında olacak şekilde yerleştirilmişlerdir. Gerek top, gerek makineli Tüfek, gerekse otomatik Tüfekler yenilenmiş,Terkos Gölü ile, Büyük Çekmece Gölü arasında oldukça tahkim edilmiş 40 kilometrelik bir savunma hattı oluşturulmuştur. Kara Kuvvetlerine yardımcı olmak üzere gerek Marmara Denizinde gerekse Karadeniz de Trakya kıyılarından düşman birliklerini bombalayacak savaş gemileri hizmete sokularak başkent İstanbul’un savunulması için elden gelen tüm hazırlıklar yapılmaya çalışılmıştır. İstanbul’ a hayli yakın olması nedeniyle, önceki savaşlarda yaşanan erzak, cephane ve asker tedariklerinde sorun yaşanmamış hatta askerin moralini yükseltmek için gereken dini ve psikolojik katkılarda bulunacak yetişkin insanlar görevlendirilerek, bu eksikliklerde giderilmeye çalışılmıştır. Balkan savaşlarında ilk olarak kullanılmak üzere getirtilen uçaklar, düşman mevzi ve savaş düzenini görmek için iyi bir şans olmuş, en azından bilinçli bombarduman yapılabilmesini sağlamışlardır.

12 Kasım gününe gelininceye kadar her iki tarafta hazırlıklarını büyük ölçüde tamamlamış olarak harbin başlaması için ilk hücum borusunun sesini bekler hale gelmişlerdir. 15 Kasım günü Osmanlı temsilcileri Bulgar Karargahına giderek mütareke (ateşkes) ve barış antlaşması teklifinde bulunmuşlardır. Ancak önceki günlerde kolay aldıkları savaşların şımarıklığını yaşayan Bulgarlar bu savaşı da kesin kazanıp, İstanbul’ a gireceklerini hayal ettikleri için buna yanaşmamışlar, Osmanlıları küçümseyerek teklifi önemsememişler,. keşif ve hazırlıklarını sürdürmüşlerdir.

17 Kasım 1912

17 Kasım sabah saat 05.00 de Bulgarlar 400 topla hep birden Osmanlı mevzilerini bombalamaya başlamışlardı. Peşi sıra piyadeleri de hücuma başlamışlardır. Bölgede sabahları oluşan yoğun sis ve Osmanlı siperlerinden açılan makineli tüfek atışları Bulgar öncü birliklerinde kargaşa ve telaşa neden olmuştur. Osmanlı askerinin yöreyi iyi tanıyıp, ona göre durum almalarıyla ve topçu birliklerinin isabetli atışları ile önce oldukları yerde hareket edemeyecek hale getirip sonra, deniz tarafındaki gemilerden yapılan top atışlarıyla da şaşıran düşman dağılma noktasına gelmiştir. Bulgar birliklerinin çok sayıda zayiat verdiği ve morallerinin bozulduğu akşam üstüne doğru bu sefer hücuma geçen Osmanlı kuvvetleri Bulgar güçlerini sabahki saldırıya geçtiği sınıra kadar geriletmişlerdir. Dolayısı ile gün, Bulgarlar için kötü geçmişti. Birlikler bütün bir gün savaşmaktan bitap düşüp geceyi dinlenerek geçirmek üzere istirahata çekilmişlerdi.

18 Kasım 1912

!7 Kasım gece yarısında Bulgar askerleri yine alışık oldukları kalleşçe oyunu onamaya başlamışlardı. Gündüz gözü ile dürüstçe savaş meydanında varlık gösteremeyince, 20 gece önce yaptıkları gibi sinsice  Osmanlı birliklerinin bölgesine girmiş, nöbetçilerin uyumasından yararlanıp, süngü hücumu ile ön saflardaki Osmanlı birliklerini süngüden geçirmiş, saldırdığı birliğin komutanı dahil 7 subay, 157 Osmanlı askerini şehit etmiştir. Tabya, Bulgar taburunun eline geçmiş hatta Bulgar piyadeleri 500 metre kadar Osmanlı hatlarının içine kadar sızmışlardır. Bütün bu üzücü gelişmeler olurken, Ne Bulgar ne de Osmanlı birliklerinin haberleri olmamıştır. Kolordu Komutanı Mahmut Muhtar Paşa, sabahın erken saatinde , o gün yapılacak taarruz planlarını gözden geçirmek üzere savaş alanını kontrol etmek için kurmay heyeti ile birlikte bu tabyaya gelirken ani bir ateşle karşılaşmış, kendisi iki yardımcı komutanı ve bir de Alman Subayı yaralanmıştır. İleri tabya olarak bilinen bu tabyada yaşanılanların intikamı daha sabah olmadan, bölge savunmasına gelen 25-26 Osmanlı Piyade alayları tarafından alınmıştır. Daha şehitlerimizin kanları soğumadan ani bir baskınla Bulgar Alayından 400 Bulgar askeri öldürülmüş , bir o kadarı esir alınmış, tabya da kanlı bir çarpışma neticesi geri alınmıştır. Gece aldıkları bu yenilginin sonrasında sabah yine saat 05.00 de top ateşi ile saldırıya başlayan Bulgar kuvvetlerine Kuzeyden ve Güneyden büyük bir top, makineli tüfek ateşiyle karşı çıkılmış, göğüs göğse yapılan çarpışmalar sonucunda Bulgar birlikleri yerlerinde kalamayıp gerilemek zorunda kalmışlardır. Denizden yapılan top atışlarına da karşı koyamayan Bulgar güçleri artan kayıpları nedeniyle hücumu bırakıp kaçma senaryoları düşünmeye başlamışlardır. 20 gün evvel yendikleri Osmanlı ordusunu bu kadar şiddetli savunma yapmasını şaşkınlıkla karşılamışlardır. Her yönden üzerlerine ölüm kusan Osmanlı askerlerinin süngüleri altında ölmektense, barış istemek zorunluluğu duymuşlardır. Ordunun bu isteği önce Sofya tarafından kabul edilmese de akşama doğru durumun ciddiliği komutanları tarafından anlatılınca zorunlu olarak ateşkesi onaylamışlardır. Gece yarısına doğru Bulgar ordusu top yekün Çatalca savunma hattını terk edip, geriye doğru 15-20 kilometre çekilmişlerdir. Geceyi bu bölgede Osmanlı kuvvetlerinin baskınına uğrama korkusu ile geçirten Bulgar ordusunun Trakya macerası sadece Çatalca çarpışmalarında 12.000 ölü, bir o kadar da yaralı, esir ve kayıp bırakmışlardır. Böylece  Birinci Çatalca Savaşı sona ermiş oluyordu.

20 Kasım da Çatalca’ da  Bulgarlarla ateşkes görüşmeleri başlamış ancak Bulgarların sürekli istekleri nedeniyle sonuçlandırılamamıştır. 3 Şubat 1912 ve 5 Şubat 1912 tarihlerinde Bulgar birlikleri yine toparlanıp hücuma geçmişlerse de Osmanlı birliklerinin inatçı direnişini kıramamış ve belirli bir sonuç alamadan geri çekilmişlerdir. İkinci Çatalca Savaşları adı verilen bu çarpışmalarla Çatalca maceralarına son verilmişlerdir.

Çatalca ‘ da istedikleri zaferi kazanamayacaklarını anlayan Bulgarlar bir kısım kuvvetlerini Gelibolu ve Edirne’ye savaşmaya göndermişlerdir Edirne’ nin 155 gün süren kuşatması 30 Mayıs 1913 de Edirne’ nin düşmesi ile biterken direnen, Balkanlarda ki Selanik, Yanya, İşkodra gibi şehirler savaşı sonlandırmak için silah bırakınca Londra Konferansı ile I. Balkan Savaşları sonlandırılmış oluyordu.

Devam edecek

BALKAN HARBİNİN TARİHSEL, SOSYAL VE SİYASAL DEĞERLENDİRMESİ

Ahmet Rodopman 

10. Bölüm

BALKAN HARBİ – LÜLEBURGAZ SAVAŞLARI - PINARHİSAR SAVAŞLARI

23 Ekim 1912 gecesi, Kırklareli’ nin üzerine bir kabus gibi çökmüştü. Düşman bir yandan, soğuk, yağmur ve çamur bir yandan, bir de üstüne üstlük yolculuk yapılacak ne at ne araba elde olmayınca, binlerce Kırklareli’ li evini, işini, aşını bırakıp bilinmeze doğru yola çıkmıştı. Bozguna uğrayan askeri birliklerden dağılan silahlı, silahsız askerler, çoluk, çocuk sivil halk çamurlara bata çıka, kimi ayakların ne bulduysa geçirmiş, kimi yalın ayak bazısı Babaeski yolu ile Lüleburgaz’ a, bir kısmı da Pınarhisar üzerinden Demirköy ormanlarına sığınmak için yollara düşmüşlerdi. Bitmek bilmeyen yollar, gece boyunca yürümekle bitmediği gibi insancıklar yorgunluktan bitap düşüp çamurların içinde kıvranıyor, yakınlarını kaybedenlerin çığlıkları gecenin karanlığının da kayboluyordu. Tek şansları, Bulgar’ ların durumun vahametini anlamayıp kaçan birliklerin arkasından gelmemesiydi. Yoksa hayli güçlü olan süvari birlikleri ile takip harekatı başlatsalar dı Trakya’ da sağ ve salim kimsenin kalabilmesi düşünülemezdi. Bulgar birlikleri de üç gün üst üste süren çatışmalarda bir hayli yorulup ölü ve yaralı verdiklerinden, komutanları tarafından dinlenip kendilerine gelmeleri için bir kaç günlüğüne harekata ara vermeleri nedeniyle Lüleburgaz ve civarına biraz geç de ulaşılabilmişti. Burada ki şartlarda bir hayli çetindi.

Osmanlı komutanları dağılan orduyu toplayıp, yeni bir savunma hattı oluşturmaya gayret ediyorlar, bir taraftan siperler kazılıyor, elde kalan silahlar, toplar onarılmaya çalışılıyor, bir taraftan İstanbul’ dan gelemeyen mühimmat, erzak ve haberlerin birliklere ulaştırılması için uğramaktadırlar. Gelecek günlerde olacaklardan habersiz ama salgın halini alan Kolera ve Dizanterinin yok edici pençeleri altında boğuşuyorlardı.

Takvimler 28 Ekim 1912 yi gösterirken beş günden beri her iki taraf içinde sakin geçen günler sona eriyordu. Çepheler oluşturuluyor, siperler kazılıyor, yeni bir savaş için son hazırlıklar yapılıyordu. Payitahtta ise bakanlar kurulunda fırtınalar esiyor, sadrazam istifa edip yerine nispeten ılımlı olarak bilinen Kamil Paşa Hükumeti kuruluyordu. Tesadüf aynı gün Trakya’ da devam eden savaşın Başkumandanı olarak atanan Abdullah Paşa görevinden istifa ediyor ancak, ‘’dereyi geçerken at değiştirilmez’’ misali bu istifa kabul edilmeyip, tekrar görevi başına dönmesi sağlanıyordu. Çünkü karşılarındaki Bulgar ordularının savaş vaziyeti alan hareketliliği gözleniyor ve yeni bir saldırı ile karşılaşılacağı anlaşılıyordu. Bu da Lüleburgaz’ ın üzerine kara bulutların çökmesine az kaldığını gösteriyordu. Gün içinde Bulgar Birlikleri ile Osmanlı kuvvetleri arasında çok önemli sayılmayacak kadar çatışmalar olmasına karşın, Osmanlı birlikleri daha çok İstanbul’ dan gelmesi beklenen mühimmat, erzak ve diğer ihtiyaç maddelerinin ikmalinin yapılması ile meşgul olmuştur. Gerekli hazırlıkların tamamlanamadığının istihbaratını alan Bulgaristan güçleri gece yarısından sonra ertesi gün yapmayı planladıkları büyük bir saldırıya hazırlanmaya başlamışlardı.

29 Ekim 1912

Savaş, Trakya’nın Kuzeyinde Vize-Pınarhisar hattında ve Güneyinde Lüleburgaz-Karaağaç hattında bulunan Osmanlı ve Bulgaristan birlikleri arasında başlayan çatışmalarla, yoğun yağmur yağışı altında gün boyu devam etmiştir. Osmanlı askerleri yoğun topçu ateşi altında oldukça fazla zayiat verildiği için istenilen yeni bir saldırıda bulunamamışlardır. Gün sona ererken güney de Bulgar orduları belirgin bir ilerleme sağlayarak Osmanlı birliklerini geriletmiştir. Lüleburgaz’ ı yoğun bir top atışı altına alan Bulgar birlikleri, halkın işgal edileceği telaşı ile kenti terk edip civar tarla ve tepelere çıkmasına neden olmuştur. Bu arada Topçu ateşine karşılık veremeyen Osmanlı birlikleri Karıştıran mevkiine kadar  geri çekilmek zorunda kaldıkları sırada Bulgar güçlerince Tren İstasyonu almış, daha sonra da Lüleburgaz’ a girmişlerdir. Akşama doğru Şevket Turgut Paşa II. Kolordu ile hücuma geçince,  yardımına gelen IV. Kolordunun saldırısına dayanamayan Bulgar kuvvetleri, Lüleburgaz’ ı üç ayrı yerinden ateşe vererek şehirden ayrılmak zorunda kalmışlardır. Bu arada pek çok köy de yakılmış ve yıkılmış bırakılmış, gecenin karanlığında Osmanlı birliklerinin de takip edecek güçleri kalmadığı için, her iki taraf için de yeni günü beklemekten başka yapacak bir şey kalmamıştır. Kuzeydeki savaş hattında Mahmut Muhtar Paşa ve Hamdi Paşa komutasındaki birlikler oldukça zor şartlarda savaşmalarına karşın düşmanın Pınarhisar’ a kadar geri çekilmelerini sağlamıştır. Bütün gün süren karşılıklı çarpışmalar sonucunda, her iki tarafta çok yorgun olduklarından 50 kilometreye yaklaşan çatışma hattında daha fazla çarpışmadan istirahate çekilmek zorunda kalmışlardır.

30 Ekim 1912

Sabahın erken saatlerinde muharebeler bütün şiddeti ile tekrar başlamış, hatta Osmanlı birlikleri siperlerinde çok iyi direnmişler ancak taarruz edecek güçleri kalmadığı için, Bulgar Süvarilerinin orduyu dağıtmaması için var güçleri ile dayanmaya çalışmışlardır. Sanki her iki taraf ta gecenin olup, dinlenilecek zamanın kazanılmasını istiyor gibiydi. Sakin geçirileceği düşünülen gece de, ‘’su uyur, düşmen uyumaz’’ atasözü bir kez daha gerçeklik kazanmış oldu ve gece yarısına doğru savaş meydanına yeni sürülen Bulgar askerleri, Osmanlı birliklerinin yorgunluktan derin uykulara dalmış olmalarından yararlanarak, sinsice, sessizlik içinde mevzilere 300 metreye kadar  yaklaşmışlardır. Bulgar birlikleri  süngü saldırısına girişmişler, aniden yakılan büyük projektörlerin ışıkları ile uyanan Osmanlı askerlerini kendilerine gelemeden şehit etmişlerdir. Hiç ateşli silah dahi kullanmadan, giriştikleri bu saldırıda, gafil avlanan birlikler büyük ölçüde kayıplar  vermişler, sağ kurtulanlar düzensiz bir şekilde Çorlu’ ya doğru kaçmak zorunda kalmışlardır. Osmanlı askerinin bıraktığı bölgede sabaha kadar siper kazıp mevzilenen   Bulgarlar, Soğucak Deresinin üzerine seyyar köprüler kurarak topları ve askeri malzemeleri doğu tarafına geçirmişler, sabah başlatacakları hücumu beklemektedirler.

31 Ekim 1912

Kötü geçirilen bir gecenin ardından başlayan günün de çok iyi olacağa benzemiyordu. Geri çekilen ordunun yanına ilaveten, bozulmuş olarak kaçmaya çalışan birliklerde katılınca büyük bir arbede çıkmıştır. Kırklareli Savaşlarında sahneye çıkan redifler burada da silahlarını atıp kaçmaya başlamışlar, bu durumları düzenli çekilme emrini yerine getirmeye çalışan birlikleri de etkilemiş, günlerden beri ağızlarına bir lokma ekmek girmemiş askerler yorgunluk ve çaresizlikten bozgun halinde Karaağaç  bayırlarına üst üste yığılmışlardır. Bu hali bekleyen Bulgar Topçusu savunmasız Osmanlı askerlerinin üstüne yoğun bir top ateşine başlamış ve kaçıp kendini Çorlu yoluna atanlar ancak kurtulabilmiş, büyük sayıda şehit ve gazi tarlalarda ve yollarda kalmıştır. Bu arada bir hayli zayıflayan Osmanlı kuvvetleri nedeniyle Bulgar Ordularının bir kısmı Çorlu, Tekirdağ ve Gelibolu’ ya kaydırılmış, oraları işgal edilirken büyük bir ordu ile Edirne kuşatılıp, altı ay gibi süren ve tarihe Edirne Savunması olarak geçecek olan Şükrü Paşanın efsanevi savunma savaşı da  başlamış oluyordu.

Balkan savaşlarında olup bitene akıl erdirilemiyor denilmesi o kadar yerin de ki. İstanbul’dan Yaklaşık 100 kilometre uzakta bir ölüm kalım savaşı veren orduna bir hafta yiyecek bir dilim ekmek götüremiyor, birlikler cephaneleri bitip yenileri gelemediği için savaşamıyor, dağılan birlikler boşalan köylere bir parça ekmek bulabilmek giriyor, ordu komutanları bile yiyecek bulamadıkları için açlıktan, soğuktan ve hastalıktan kırılıyorlar. Bütün bu olumsuz koşullara rağmen Osmanlı Ordusu hala Bulgarlara karşı direnmeyi bırakmamış, rediflerin kaçıp gitmesinden sonra kalan askerler yine askeri disipline uyarak savaş düzenini almışlar, hatta düşman üzerine yaptıkları baskınlar ile dağılan askerlerin Bulgar ordusu tarafından tamamen yok edilmesini büyük ölçüde engellemişlerdir. Özellikle Mahmut Muhtar Paşa’nın komutası altındaki  birlikler Pınarhisar-Vize hattında düşmana nefes aldırmamış, kuzeyden gelip Osmanlı Ordusuna yapacakları kuşatma harekatına izin vermemişlerdir. Balkan Savaşları içinde en fazla asker  sayısı ile girilen bu savaşta ne yazık ki başarılı olunamamış, çok sayıda şehit verilmiş ve yaralılarla birlikte vatanın en kıymetli toprakları Bulgarlara terk edilerek son savunma hattı olarak düşünülen Çatalca’ya çekilme emri verilmiştir.

Bulgarlar İstanbul sınırına gelmiş olmalarının sevinci ile tamamen hakim oldukları demiryollarını, Osmanlı’nın bırakmak zorunda kaldıkları Lokomatif ve katarları ile sürekli yeni asker, erzak naklini kolayca yaptıkları gibi, çoğu kullanılamadan terk edilen top ve tüfeklere de el koyarak, büyük bir avantaj kazanarak, elde ettikleri zaferin sarhoşluğu ile Çatalça önlerine gelmişlerdi. Ancak geçen son iki hafta da her iki ordunun da verdiği kayıplar bir hayli fazla olmasına karşın, verilen sayılar bir hayli farklı olmuştur.

Devam edecek

BALKAN HARBİNİN TARİHSEL, SOSYAL VE SİYASAL DEĞERLENDİRMESİ

Ahmet Rodopman 

9. Bölüm

BALKAN HARBİ - KIRKLARELİ SAVAŞLARI

1912 yılının Ekim ayının 18. Günü yaşanırken Osmanlı, istenilmeyen bir zamanda ve istenilmeyen bir şekilde savaş gerçeği ile yüz yüze gelmişti. Dayatılan şartlar, uzun zamandan beri büyük devletler tarafından planlanıp, hesaplanıp ortaya konan olumsuzluklardı. Bu arada, Balkan ülkeleri kendi aralarında savaş antlaşmaları yapmış, İngiltere ve Rusya gizli Reval antlaşması ile hazırlanan senaryonun oynanma zamanının geldiğini bildirmişlerdir. Üst üste verilen seferberlik bildirilerinin karşısında Osmanlının Savaşı kabul etmekten başka bir seçeneği kalmamıştı. Karşılarında ki tüm devletler, savaş hazırlıklarını yaparlarken Osmanlı Devleti yıllardan beri bitmeyen iç karışıklıklar, isyan ve çatışmalarla uğraştığı için gerekli önlemleri almakta gecikmiştir. Bu arada yeterli istihbarat yapılamamış, savaş için gereken, silah, mühimmat yığınağı, insan ve yiyecek nakli, savaş plan ve programı henüz bitirilememiştir. Her şeyden önce halkın morali ve ekonomik durumu çok bozuktu. Savaşacak asker gücünün böyle bir savaşa hazır olmadığının ordu komutanları tarafından belirtilmesi ne karşın acele bir seferberlik ilan edilip savaş düzeni alınmaya başlamıştır.

Savaşın başlamasından hemen önce, Osmanlı komuta heyetleri, Bulgaristan’ dan gelecek saldırılara karşı Trakya’ da iki ordu kurmayı planlamıştı. Bunlardan birsi Edirne- Kırklareli hattı üzerinde, diğeri ise Midye(Kıyıköy) taraflarında denize yakın mevkilerde bulundurulacak ve ön saflarda çarpışan birliklere yardımcı olmanın yanı sıra, Bulgaristan kuvvetlerinin Genaral Dimitriyef’ in komutasında olan III. Ordusunun Istıranca Dağları ve ormanlık bölgelerden gelerek Orta Trakya’ ya inemeden karşılanarak yok edilmesi görevleri verilmişti. Ancak savaşlarda ne yazık ki gerçek, haritalarda değil, savaş meydanında görülür. Bu savaşta da Osmanlı yöneticileri ve savaşın komutanları, savaşların, savaştan önce yapılması gereken, iyi istihbarat, iyi eğitilmiş ve yeterli sayıda savaşçı, güçlü ikmal yeteneği, yeterli, silah, mühimmat, erzak stoğunun olması ile kazanılabilme şansının arttırılabileceğini bilmeleri ve bunların sağlamaları gerekirdi. Bu noktada Balkan Savaşları ve ardından gelen felaketler konusunu irdeleyenlerin pek üzerinde durmadıkları ancak bence önemli olan birkaç nokta var. Bunlardan bir tanesi, gerek Doğu Trakya’ da, gerekse Batı Trakya, Makedonya Bosna-Hersek, Novi Pazar ve Arnavutlukta nüfusun önemli bir bölümünü gayri müslimler oluşturuyordu. 1839 yılında ilan edilen Tanzimat yasaları gereği Osmanlıda her dinden ve milliyetten gruplardan ayırt edilmeksizin  askerlik çağına giren gençler silah  altına alındıkları için, ordunun içinde duygusal nedenlerden askeri bilgileri karşı tarafa aktaranların olma olasılığı fazla olmaktaydı. Düşman askerlerinin pek çoğunun Türkçe bilmeleri, Osmanlı birliklerine sızıp yalan haberlerle moral bozukluklarına ve hedef şaşırtmalarına neden oluyorlardı. Birde çok aceleye gelen seferberlik sırasında, savaşa yakın yerlerden yedek askerlerin toplanıp çarpışma sahasına gönderilmesi, firar,bozgun, casusluk ve karşı tarafa geçme gibi savaş sırasında karşılaşılmaması gereken sorunlar çıkartıyorlardı.

O günleri ve yaşanılanları günü gününe hatta saati saatine tuttuğu günlüklerine yazan ve aradan yıllar geçtikten sonra yayınlandıklarından anlıyoruz ki Harbiye Nazırı(Bakanı) ve Orduların Başkomutanı Nazım Paşa ile onun emrine tabii olan,Doğu Ordusu(Trakya Orduları) komutanı Abdullah Paşa(Kölemen) arasında bile savunma mı yapılmalı, yoksa saldırı savaşları yapılmalı tartışmaları yapılmaktaydı. Hatta savaş başlayana kadar savunma hatlarının ve siperlerinin yerleri bile tam olarak tespit edilememiştir. Bulgaristan birliklerinin savaş düzenleri ve hazırlıkları konusunda yeterli istihbaratların yapılmaması sonucunda ise hiç beklenilmeyen bir anda ve mevkide redif diye adlandırılan yedek birliklerden oluşturulmuş kuvvetler karşılarında düşman birliklerini bulmuşlar ve disiplinsiz bir şekilde karşı koymaya çalışmışlardır. Belki de savaşın bir bozgun ve felaketle sonuçlanmasının başlangıcı, Kırklareli-Edirne arasında Petra(Bedre Köyü) civarında kuzey batı istikametinden gelip Edirne’ nin kuşatılması için görevlendirildiği sanılan bir düşman birliği ile karşılaşmaları ilk sıcak çarpışma olmuştur. Savaş öncesinde düşman ordusunun hareketlerinin iyi izlenilmemesi ve gerekli istihbarat bilgilerinin alınmaması savaşın daha başında büyük bir sorun yaratmıştır. Oysa karşılaşılan bu ordu Bulgaristan’ ın en iyi eğitilmiş ve donatılmış en büyük ordusu olan, büyük General Savof’ un başında bulunduğu birliklerdi, O günün koşullarında Alman Komutanların dan Colmar von der Goltz Paşa dahil pek çok strateji uzmanının imkansız olarak gördüğü, koskoca bir III Bulgar Ordusu başında General Dimitriyef olmak üzere , Istranca sıra dağlarını ve sık ormanları bir gece de geçerek inanılmazı başarmış ve Osmanlı Paşalarını kötü bir şekilde şaşırtmıştır. Yıldırım hızı ile ilerleyen Bulgar Orduları sınırı bir çok yerden aşarak Osmanlı Topraklarına girmiş ve önlerine gelen köyleri yıkıp, yakıp katliamlar yaparak ilerlemekte idiler.

Bulgar birlikleri savaş hazırlıklarını başından beri çok daha iyi yapmışlar, savaş planlarını çok dikkatli, gizli ve şaşırtıcı şekilde yapmışlar, değişik bir saldırı düzeni kurgulamışlardır.  Bulgar ordusunun büyük kuvvetlerinin niyetlerini Edirne üzerine yürümek gibi göstermelerine karşın, asıl hedef olarak Kırklareli’yi seçtikleri belli idi. Bulgarların Lozangrat olarak tanımladıkları Kırklareli’ nin tahkimatı oldukça zayıftı. Doğu ve Kuzey Doğu cephelerinde birer adet yeni yapılmış olan Skopo ve Eraklina (Seyfioğlu Tabyası ve Taş Tabya ) istihkamları ile korunmakta idi. Şehir içinde ve şehrin güney tarafında bir hayli piyade ve topçu birliği şehri savunmak üzere tertibat almış bekliyorlardı. Şansızlıklar bir kere başlamaya görsün. Bulgar ve Yunan Ordularının harp nizamlarını ve hareketlerini havadan izleyebilmek için zamanın en modern hava araçlarının alımı yapılmış. İki tane uçak Kırklareli’ ye bunun için gönderilmiştir. Artık kader mi cehalet mi nedir bunun nedeni bilemiyoruz ama, her iki uçakta hiç kullanılamadan Bulgar Birliklerinin eline geçmiştir. İki uçaktan birisi ilk günlerde arıza yapmış, İstanbul’dan parça ve tamir ekibi beklenmeye başlanmış, diğerinin ise pilotu yaralandığı için uçamamıştır. Bozuk uçağın pilotu ise sağlam uçağı kullanmayı bilmediği için uçamamıştır. Bu savaşlarda düşmana bıraktığımız sadece iki uçak olsa neyse, onbinlerce şehit, gazi ve hasta asker dışında, binlerce top, makineli tüfek, yüzbinlerce tüfek ve cephaneleri savaş kayıplarının başında gelmektedir. Üstüne üstlük savaşla birlikte başlayan kolera ve dizanteri gibi salgın hastalıkları savaşan her iki ordunun da kabusu olmuş, ordular Çatalca’ya geldiklerinde her iki tarafında değil savaşacak, ayağa kalkacak güçleri kalmamıştır. Beklenen ataş kes geç olmasına karşın bilindiği kadarıyla 30.000 Bulgar askeri ile 19.000 Osmanlı Askeri sadece bulaşıcı hastalıktan hayatlarını kaybetmişlerdir.

Savaşın başlaması ve bitimi, iki, üç gün içinde olmuş.Bulgar askerleri dahil bu duruma hiç kimse akıl erdirememiştir. Bu birkaç günü kısaca özetleyecek olursak;

Kader ağlarını 22 Ekim gününde farklı bir şekilde örmüştü bu kez. Beklenenin tam karşı tarafından Edirne-Kırklareli hattının tam ortasında Selyolu mevkiinde Mahmut Muhtar Paşa komutasında ki Osmanlı Ordusu I. Bulgar Ordusu sandığı III. Bulgar Ordusu ile karşılaşıp şiddetli bir çarpışmaya girdiler. Erikler ve Eskipolo bölgesi olduça engebeli bir cıoğrafyaya sahip olduğu için, birlikler gün boyunca savaştılar. Akşam üstüne doğru Erikler düştü. Fakat Eski Polo dan Osmanlı askerleri çıkmayıp, savunma yaptılar. Bu çarpışmalar sırasında bir Alman subayı ölüp, iki tanesi de yaralanmıştır. Gece olurken Osmanlı Birlikleri kalkıştıkları bir karşı taaruzla Petra(Bedre) – Eskipolo-Kadıköy üçgenine sahip olup düşmandan temizlediler.

23 Ekim 1912 günü çarpışmalar erkenden başlamış ve bütün gün sürmüştür. Yağmur ve soğukta gittikçe artmış. Her taraf çamur deryası hanilini almıştır. Öyle ki, her iki tarafın askerleri de siperlerde yarı bellerine kadar çamura gömülmüş bir halde karşılıklı ateşe devam etmişler, ancak yoğun çarpışmalardan bir sonuç alınamamıştır.Öğlenden sonra bir Osmanlı birliği Bulgar ordusunun zayıf bit tarafını görüp oraya yüklenmiş ve 5-6 kilometre kadar Bulgar birliklerini geriletmiştir. Osmanlı ordusunda , özellikle rediflerde bozulmayı gören komuta heyeti durumu muhakeme edip savaşa mola vermek için Kırklareli’ de ki ordu merkezine çekilmişlerdir.

Petra Mevkiinde bulunan birliklere komuta eden Aziz Paşa, düşman hakkında keşif kollarından bilgi almadan, her hangi bir gece taarruzunda bulunmamış askerlerle. Ordu kumandanı Mahmut Muhtar Paşanın dahi haberi olmaksızın gece taarruzuna kalkışması kötü bir sürpriz olmuştur. İki kola ayrılan Osmanlı tugayları düşmana karşı bir kuşatma harekatına girişmişler, ancak yağan yağmur ve bastıran sisin de etkisiyle istikametlerini şaşırıp bir tepenin iki ayrı yönüne düştüklerinin farkına varmadan bir birlerini düşman birlikleri sanıp sabaha kadar karşılıklı cephaneleri bitene kadar ateş etmişlerdir. Sabaha karşı yakınlarında bulunan Bulgar Birliklerinin silah seslerini duyup, durumu anlamalarının ardından başlattıkları etkili bir top ateşi ile Osmanlı askerlerini darma dağın etmişler, birliklerimize çok sayıda şehit ve yaralı verdirmişlerdir. Bu cehennemi ateşten sağ kalanlar Petra’ ya doğru kaçmaya başlamışlar, Yardım için Petra’ da  yola çıkan kuverlerle karşılaştıklarında, geri dönüp savaşmak yerine gelen birliği de önlerine katıp. düzensiz bir şekilde ricad (geri çekilme) etmişlerdir. Petra’ ya vardıklarında daha da acı bir tablo ile karşılaşmışlar, Selyolu’nda Bulgar’lara yenilen ve kaçıp kurtulmak isteyen diğer askerlerle birlikte Bulgarlar tarafından kuşatılıp esir edileceklerini anlayınca, o telaş ve tedirginlikle Kırklareli’ ye doğru sığınmak, canlarını kurtarmak için koşmaya başlamışlardır. Bu arada Karakayalar mevkiini savunan Osmanlı birlikleri başarı ile direnirlerken , bu kaçıştan haberdar olunca, tüfeklerini atıp, Kırklareli yolunu tutmuşlardır. Artık kaçış bir bozguna dönmüş, askerler subaylarını dinlemekten vazgeçmiş, bir birlerini ezercesine Kırklareli’ ye koşmaktadırlar. Bu duruma Bulgar birlikleri dahi akıl erdirememiş, kaçan askerleri bile kolalamaktan vazgeçmiştir.

Kırklareli’ ye varan asketler, sokaklara dağılmış, ancak yerli Bulgar ve Yunan halkın oluşturduğu çeteler tarafından vuruluyor,veya tutuluyor,şiddetle cezalandırılmaktadırlar. Bir parça mısır ekmeğine tüfeğini satan askerlerin olduğu şehirde, Türk ahali alabildikleri eşyaları ile , bulabildikleri at, eşek, araba ne yarsa yollara düşüp Pınarhisar veya Babaeski ye doğru yola çıkmışlardır. Hatta hala Kırklareli yaşlılarının ağızlarında olan bir söylenceye göre ‘’Tencereyi ateşte bırakıp, ayakkabılarını giymeden yollara düşülmüştür’’ Şehir bir kıyamet gününü yaşamakta, insanlar bir taraftan yaklaşan Bulgar askerlerinden canlarını kurtarmak için kaçmaya çalışırlarken, yüz yıllardan beri birlikte yaşadıkları Bulgar ve Rum komşularının hakaret ve tecavüzlerine uğramaktadırlar. Yollarda, çamura saplanıp kalan arabalardan, toplardan yürüyebilmenin mümkün olmadığı, sürekli yağan yağmur altında, aç, çıplak ve yorgun insanların kendilerini, bir an evvel   Çorlu veya Çatalca’ya atma isteklerinden başka düşünecekleri bir şeyleri yoktu. Bu durumu ne kadar yazsak azdır. Bu travma aradan yıllar, yüz yıllar geçse de unutulacak gibi değildir. Kırklareli halkının son yıllarında başına gelen, 1878 Rus Savaşı sonrası işgali, Balkan Savaşı İşgali ve 10 yıl geçmeden Yunan İşgali, sonucunda elle tutulur ne mal, ne toprak ne de insan varlığı bırakmış, ama yine de yaşama azmini yüreklerinden söküp alamamıştır.

Koşarak trene yetişmeye çalışanları da bir başka şansızlığın beklemesi işin tuzu biberi olmuştur. Trene zorlukla yetişenleri güç bela tren alsa da, uyarılmalarına rağmen, silah zoruyla makinistin yola çıkması için baskı yapılması sonucu kalkan tren 3 kilometre sonra karşıdan gelen trenle çarpışıp bir başka perişanlığı daha yaşamışlardır.

Olayları yerinde izleyen Fransız gazeteci Stephan Lausanne ise bu durumu şu sözlerle doğrulamaktadır:

“Mahmut Muhtar Paşa'nın emir subayları bile artık kaçmak gerektiğine kanaat getirerek karargahı terk ettiler. Bütün resmi evrakı, dosyaları, haritaları, planları, hatta komutanlığın şifreli yazışmalarını ortada bıraktılar. Emir subaylarından biri o şaşkınlıkta götürecek şey bulamadı, Muhtar Paşa'nın bisküvi kutusunu aldı sadece. Bu trajedinin tek komik tarafı olan bu şuursuz hareket işe yaradı, çünkü sonraki üç gün Muhtar Paşa, fırtınadan kurtarılan bisküvilerden başka yiyecek bulamayacaktı.”

Kaybedilenin sadece bir çarpışma olmayıp, yüzyıllar boyunca oya oya dokunan, yaşanan, yaşatılan pek çok şeyin de kaybolmasını insan kolay kolay kabullenemiyor. Rumelinin fethinin 1352 yılında başlamış olduğunu düşünürsek, bu süreç, 1912 yılında böyle bir tablo ile sona ermemeliydi tabii ki.

Kırklareli’ nin o gece boşalmasından ancak sabahleyin haberleri oln Bulgar’ lar olanlara inanamamışlar, bir kaç ayda  nasıl alabiliriz diye planlar ve hazırlıklar yaptıkları Kıkrlareli’ ye ellerini kollarını sallayarak, bir kurşun dahi atmadan girmişlerdir.O günlerde Kıklareli’ ye gelen yabancı gözlemcilerin şehirde gördüklerini okudukça, insanlıktan çıkacağı geliyor insanın. Bulgar askerleri, kaçan Türk askerleri, yerli Rum ve Bulgar ahali, şehirde kalan Türkler, boş kalan evleri dükkanları yağmalıyor, binaları yakıyor, yıkıyor, insanları yaşlı çocuk bakmayıp katlediyor, şehir tarumar ediliyor diye yazıyorlardı.

Kırklareli sevdalısı biri olarak bunları yazmamın çok zor olduğunu söylemeden edemeyeceğim. Ancak tarih bilincimin Balkan Savaşlarının 150 yıldır süren öyküsünü daha sonuna gelmeden kesmek te içimden gelmiyor. Onun için bu geri çekiliş macerası Kırklareli Savaşları ile başlasa da arkasından Lüleburgaz Savaşları, Çatalca Savaşları ve Barış Antlaşmaları geliyor.

Onunla da bitmediğini biliyorsunuz tabii ki, Batı Ordusunun Kumonova, Çetina, Bosna Hersek, Arnavutluk, Selanik, Yanya, İşkodra Savaşları var ki her biri birbirinden daha hicranlı, daha iç yarası. Yaklaşık 1.000.000 gencimizin şehit olup kaldığı 2.000.000 genç yaşlı insanımızın yollara düşüp göç ettiği bir acı öyküdür Balkan Savaşları. Anlat anlat bitmez, yaz yaz tükenmez. Ben yazmaktan çekinmem çünkü her gün yeni bir şeyler ekliyorum dağarcığıma. Eğer sizlerde okumaktan bıkmaz sanız, belki tekrar buluşuruz, Balkan Harbinin diğer cephelerinde.

Devam edecek

BALKAN HARBİNİN TARİHSEL, SOSYAL VE SİYASAL DEĞERLENDİRMESİ

Ahmet Rodopman 

8. Bölüm

MEŞRUTİYETLE BAŞLAYAN BALAYI GÜNLERİNİN ARDINDAN GELEN SORUNLAR

Tahttan indirilen II. Abdülhamit’ den sonra, padişahlığa getirilen sultan ve yeni bir hükümet toplumun bir bölümüne umut verirken , diğer bir bölümü de bu durumdan memnuniyetsizliğini ifade ediyordu. Kanun-i Esasiye de yapılan bazı radikal değişikliklerle Padişahın yetkileri oldukça azaltılmış, meclisin etkinliği arttırılmıştı. Artık bakanlar, Padişaha değil meclise karşı sorumlu oldular, meclis başkanı da vekiller tarafından seçilecekti. Bu koşullar altında yapılan seçimlerde iki parti öne çıkıyordu. Bunların içinde İttihat ve Terakki Cemiyeti daha çok oy alıp, daha çok vekil çıkardığı için, yönetimde daha fazla sözü geçiyordu. Bu dönemde kurulan hükümetler ne yazık ki uzun süreli program yapamadan görev değişikliğine gitmek zorunda kalıyorlardı. Düşürülen hükümetler bazen tekrar ayni kişiler tarafından kurulup, sadece bakanlar değiştirilerek devem ediliyor ancak bir türlü istenilen istikrar sağlanamıyordu. Art arda kurulan hükümetlere örnek verilecek olursa;

- Hüseyin Hilmi Paşa Hükümeti (Mayıs 1909- Ocak 1910)

- İbrahim Hakkı Paşa Hükümeti (Ocak 1910 - Eylül 1910)

- Mehmed Said Paşa Hükümeti (Eylül 1910 - Temmuz 1912)

1912 yılına gelindiğinde yeni bir seçim telaşı sardı ortalığı. Bu sefer  İttihat ve Terakki Fırkasının karşısında, Hürriyet ve İtilaf Fırkası bulunuyordu. 1912 yılının Nisan-Mayıs aylarında yapılan seçimler sonucu İttihat ve Terakki Fırkası az bir farkla seçimi kazanmıştır. Temmuz ayında Mehmet Said Paşa Hükümeti istifaya İtt,hatçılar tarafından zorlanıp yönetimden ayrılınca , Gazi Ahmet Muhtar Paşa tarafından Hükümet yeniden kurulmuş oldu. Ancak bu hükümetin görevde olduğu süre içinde özellikle Balkanlarda huzursuzluklar artmış, hatta karşılıklı ilan edilen seferberliklerle, savaş ortamına girilmiştir. Gazi Ahmet Muhtar Paşa son derece sorunlu geçen bu dönemi daha fazla sürdüremeyip istifa etmesi ile aynı kabinede bakan olan Kamil Paşa 29 Ekim 1912 tarihinde yeniden hükümeti kurarak Osmanlı’ nın o güne kadar ki en zor günlerinde göreve başlamıştır.

II. Meşrutiyetin ilanından ve meclisin çalışmaya başlamasının ardından bütün Osmanlı topraklarında hürriyet büyük bir sevinç ile karşılanmış. Pek çok sorun unutulmuş gibi yapılıp yeni yönetimden çok şey umulur hale gelmiştir. Bu heveslerle Balkanlar da çetelerin çatışmaları durmuş, isyancılar dağlardan şehirlere inmişler, Askerden dönen gençler tarlalarına dağılmış ekip biçmeye başlamışlardı. Halkın bütün bileşenlerinde bir hoşgörü ve birlikte yaşama arzusu görünüyordu. Özellikle Makedonya sorunu hiç gündeme getirilmiyordu. Oysa yabancı devletlerin ajandalarında Osmanlı İmparatorluğunun parçalanma isteği hala gündemdeki yerini tutuyordu. Zaman uzadıkça özellikle Rusya ve Avusturya reformların gecikmesini tedirginlikle karşılıyorlar ve bu konuda hiç taviz vermeksizin harekete geçilmesini istiyorlardı. Tam da bağımsızlığını ilan etmeyi  düşündüğü sırada, Osmanlı da oluşan bu değişimden  çok rahatsız olan Bulgaristan, gerekli askeri ve ekonomik hazırlıklarını yaptığı için daha fazla beklemeden bağımsızlığını ilan etti. Rusya’ nın öteden beri istediği de bu olduğu için, karşı çıkmadığı gibi, Avusturya’ da diğer taraftan Bosya-Hersek üzerinde beslediği işgal isteğini gerçekleştireceği için Berlin Antlaşmasının ihlal edilmesine bile göz yummuştur. Böylece Berlin Antlaşmasının kurmuş olduğu denge birden bire dağılmış, geriye Balkan Devletlerinin kendi aralarında gizli

olarak imzaladıkları Osmanlı Devletine karşı birlikte savaşma isteklerinin gerçekleştirilmesi kalmıştı. Avusturya ve Almanya’ nın, gelişen bu sertlik ortamını yumuşatmak ve sorunu çözmek üzere hazırlayıp sunduğu yeni bir reform paketini de gerek Balkan Devletleri, gerekse Osmanlı Hükümeti pek önemsememiş ve sıcak bakmadıkları için gündeme alınmamıştır. Böylece Osmanlı’ nın istediği şekilde ki antlaşma yollarının  gittikçe tıkadığı görülüyordu. Yeni Osmanlı yönetiminin de  ilk günlerdeki iyimserliği giderek azalmış, daha sert ve ırkçılığa yönelik söylemleri artınca imparatorluğun çeşitli yerlerinde kalkışmalar başlamış, sürekli değişen hükumetler tutarlı, sabit bir tavrı belirleyememişlerdir. Osmanlı yönetimi, üstelik bir yıldan beri Trablusgarp de İtalyan’ lar ile devam etmekte olan savaşın artık sonuna gelindiğinin farkına vararak ne pahasına olursa olsun deyip barış istemek zorunda kalmıştır. Barış yapılmış ancak Girit dahil Ege Denizinde bir çok ada da İtalyan’ lara bırakılmak zorunda kalınmıştır.

1912 yılının Ekim ayına gelindiğinde Balkanlarda gelişen bu huzursuzluğun giderilmesi için yapılan görüşmeler ne yazık ki olumsuz sonuçlar doğurmuş ve ilk olarak hiç beklenilmediği bir zamanda umulmayan bir devletten ilk savaş ilanı açıklanmıştı. Karadağ Prensliği seferberliği ilan ederek bunu Osmanlıya ve Diğer Avrupa devletlerine  bildirmiştir.  Arkası sıra Bulgaristan, Sırbistan ve Yunanistan da seferberlik hazırlıklarını başlatmış ve savaşın başlaması için ordularına son hazırlıklarını yaptırmışlardır. Artık herkes ilk ateşin açılmasını bekler hale gelmiştir.

Savaşın çok yaklaştığı bu günlerde Babıali’ de Hariciye(Dış İşleri) bakanı Noradunkyan Efendi, çatışmayı durdurabilmek  için gerek, Balkan ülkeleri gerekse Avrupa’ nın büyük güçlerine, defalarca gönderdiği mektup, istek ve ultimatomları ile engel olmamıştır.

Bütün bu yazışmalar olurken Osmanlı Devleti de geç kalmasına karşın hızlı bir seferberlikle Trakya’ ya Anadolu’ da ki birliklerinden kuvvet aktarmaya devam etmiş. Yeni savunma hatları ve ordu düzenleri oluşturulmuş. Son yıllarda başta Almanya olmak üzere Avrupa devletlerinden alınan modern silahlarla ordular donatılmıştır. Ordunun sevk ve idaresi için başta Mareşal von der Goldz Paşa olmak üzere yüzlerce iyi eğitilmiş Alman Subayı getirilmiştir. Savaş planları hazırlanarak savaşan birliklerin ihtiyaçlarının tam olarak karşılanabilmesini sağlayacak

tüm hazırlıkların ivedilikle yapılması için büyük bir gayret gösterilmiştir.

Meşrutiyetin ilanı ile normalleşen hayatın gereği Makedonya, Sırbistan, Bulgaristan ve Yunanistan daki askerlik süreleri bitmiş olan deneyimli askerlerin terhis edilmesi, Yemen de çıkan isyan için Trakya‘ dan büyük miktarda askerin gönderilmesi önemli bir dezavantaj olmasının yanında, yıllardan beri cephelerde çarpışan askerlerdeki yorgunluk ve Osmanlıda yaşanan yoksulluk ve hastalıklar savaşa karar verenlerinde çekindikleri noktaların başında gelmekteydi. Yine de Osmanlı askeri yetkilileri, eski vilayetleri olan ülkelerle savaşmaktan başka seçenek kalmadığı için, sayısal üstünlüklerini göz önüne alarak galibiyetin kendilerine daha yakın olduğunu sanıyorlardı. Tabii bu arada çok önemli iki nokta pek dikkate alınmamıştı.

Birincisi Ordunun büyük bir kısmı ve mühimmat stoğu Doğu Trakya’ da idi, ordunun diğer bölümü ise Selanik, Manastır, Üsküp ve İşkodra, Kumanova da idi. Savaşın başlarında birbiri ile irtibatlı olan ordu, Yunanistan’ın Selanik’ i alması ve kuzeye doğru ilerlemesi ile irtibatı kopunca ulaşılamazlık gibi büyük bir sorun baş gösterdi. Bundan daha büyük bir sorun da, yıllar önce ordu içinde başlayan, meşrutiyetin ilanı ve II.Abdülhamit’ in tahttan uzaklaştırılması ile iyice derinleşen siyasal çekişmelerdi. Bu çekememezlik savaş sırasında da kendini hissettirmiş, hatta farklı siyasal görüştekilerin birbirlerinin emrini dahi dinlememeye kadar gitmiştir. Öyle zamanlar yaşanmıştır ki bir çok mevzi, köy hatta şehir bu anlaşamazlık nedeniyle düşman eline geçmiştir. Savaşın kaybedilme nedenleri içinde başat noktalar olmasalar da, Osmanlı’ nın askere alma yöntemlerinin yanlışlığı nedeniyle, ihtiyat askerlerin cepheye yakın köy ve şehirlerden alınması, Redif adı ile eski askerlerden oluşan birliklerin yeni silah ve savaş yöntemlerini  bilememeleri , bir de bunların üzerine Balkanlarda ve Trakya’ da 100 yılda bir görülebilecek çok soğuk ve yağışlı bir kışın tüm olumsuzluklarla birlikte savaşan güçlerin üzerine çökmesi çok önemli etkenlerdi. Bunun nedeniyle de yaşam koşulları çok ağırlaşmış, yolların çamurdan geçilemez hale gelmiş dolayısı ile birlikler arası iletişim aksamıştır.  Bir de bunun yanında bulaşıcı hastalıklardan kolera ve dizanterinin salgın halinde dost, düşman bütün birlikleri hasta edip büyük miktarlarda ölümlerle sonuçlanmıştır. Öyle ki birlikler savaşmak bir yana yürüyemez hale gelmişlerdir.

Bütün bu koşullar altında Osmanlı kısa bir seferberlik süresine karşın 800.000 askeri silah altına almış. Anadolu’ dan da, ilk günlerde zorda olsa rediflerin gelmeleri sağlanmıştır. Uzun yıllar Deniz Kuvvetleri çok ihmal edildiği için, Yunan deniz kuvvetlerinin engellemelerine karşı koyulamadığından deniz yolu ile asker nakli yapılamamıştır. Osmanlı ordusu savaş alanında şu şekilde yer  almıştır.

BİRİNCİ ORDU: Merkezi İstanbul Bölgesi. Trakya ve Küçükasya, Karadeniz’ den.Bulgurlu-İstanbul demir yolunun güneyine kadar uzanan kısım. Birinci ordu, I, II, III ve IV nizamiye kolordularından oluşuyordu.(Sırayla, İstanbul,Tekirdağ,Kırklareli,Edirne) . Ayrıca 14 redif tümeni vardı.

İKİNCİ ORDU ;Merkezi Selanik Bölgesi. Selanik, Manastır, Aydın, Suriye’ ye kadar uzanan saha. İkinci Ordu, V, VI, VII ve VIII, nizamiye kolordularından kuruluydu.(Sırayla, Selanik, Manastır, Üsküp, Şam). Ayrıca, üç bağımsız nizam,ye tümeni, 28 redif tümeni

ÜÇÜNCÜ ORDU: Merkezi Erzincan. IX, X, ve XI nizamiye kolordularından (sırayla, Erzurum, Erzincan, Van) ve 8 redif  tümeninden kuruluydu.

DÖRDÜNCÜ ORDU : Merkezi: Bağdat. XII ve XIII nizamiye kolordularından (Musul ve Bağdat) ve 4 redif  tümeninden kuruluydu.

XIV. Kolordu ise Yemen’ de bırakıldı. Merkezi Şam’ da idi.

Artık ordularda yerlerine yerleştikten, savaş nizamı almalarından sonra, diplomasinin de yapabileceği bir şey kalmadığı için, son sözü yine silahlar söyleyecektir. Savaş, şimdiye kadar pek görülmediği şekilde bir anda çok cephede birden çıkmıştır. Bir yıl kadar

süren çarpışmalar, genel olarak, Kırklareli(Kırkklise), Edirne, Kumanova, İşkodra, Üsküp, Perlepe, Manastır, Elasona, Sarandaporos, Yenice, Vardar, Selanik. Yanya çephelerinde geçmiştir. Her cephe başlı başına binlerce sayfa yazılacak kadar kahramanlık, beceriksizlik, ihmal veya ihanet hikayeleri ile yazılabilecekken biz bu yazı dizisini Kırklareli Yerel Tarih Grubunda okumaya sunduğumuz için sadece Kırklareli ve Edirne  Savaşları ve sonrasında ki Çatalca’ ya kadar geri çekilişin öyküsüne değineceğiz.

Sayfada görünen Türk Tarih Kurumu Sitesinden alınan Balkan haritası savaş sırasında orduların hareketlerini ve harita üzerinde savaşın başlamasından önceki sınırları görebiliriz. Çünkü bundan sonra savaşın  Balkanlarda ki bu topraklarda bayrağımızın dalgalanmasına son vereceği gerçeği ile karşılaşacağız.

Devam edecek

BALKAN HARBİNİN TARİHSEL, SOSYAL VE SİYASAL DEĞERLENDİRMESİ

Ahmet Rodopman 

7. Bölüm

BALKAN SAVAŞLARININ AYAK SESLERİ YAKLAŞIRKEN

GELEN II. MEŞRUTİYET MÜJDESİ

Balkan Savaşlarına gelinirken ve savaş süresince yapılan yanlışların, alınan kararların, uygulanan yaptırımların savaşı ve savaş sonrası yapılanmayı nasıl etkilediğinin cevaplarını alabilmek için zamanı 30 yıl kadar geriye alıp, 1908 yılı ve hemen öncesi olaylara şöyle bir göz atıp, hafızamızı tazelememiz gerektiğine inanıyorum. Çünkü, Balkan Savaşları bozgununun başlıca felaket taşlarının bu tarihlerde yapılan yanlışlıklarla döşenmiş olduğunu düşünmekteyim.

1839 yılında Tanzimat Fermanı ile başlayan yenileşme hareketleri arasında olan, gayrimüslimlere bazı hakların tanınması ve belirli özgürlüklerin verilmesi toplumda belirgin bir huzursuzluğa neden olmuştur. Bu dönemde, eğitime verilen önem nedeni ile, okur yazar oranının artması, ardından matbaaların yayılması, gazete ve dergi gibi yayın organlarının çoğalmasını sağlamıştır. Avrupa’ da ve Asya'da bulunan Osmanlı topraklarında yaşayan farklı etnik ve dini topluluklar arasında gelişen özgürlük istekleri, imparatorluğun her kesiminde hızla artmıştır. Özellikle gençler arasında yayılan bu yeni kimlik arayışları giderek, ‘’Genç Türkler’’(Jön Türkler) denilen yeni fikirlerden yana olan toplulukların oluşmasını, bunların tek kişilik padişah yönetiminden ziyade, milletin oylarıyla seçilmiş meclislerinin de yönetime katılma istekleri giderek taraftar bulmuş ve yaygınlaşmıştır. Jön Türklerden fikirleri nedeniyle tutuklanan veya sürgüne gönderilenlerin sayılarının artması, yenilikçi fikirlere sahip olup, durumları elverenlerin Fransa veya İngiltere ‘ ye gidip muhalif çalışmalarını yurt dışında yapmalarını sağlamıştır. Bu arada ekonomik koşulları iyice ağırlaşan Osmanlı’nın da yönetim masraflarını karşılamak için sürekli yeni vergiler getirmesi veya eski vergilerin oranlarını arttırması nedeniyle halkın büyük bir kesiminde hoşnutsuzluklar yaygınlaşmıştır. İmparatorluğun değişik bölgelerinde, padişahlığın kötü yönetimi, baskısı ve hayat pahalılığına karşı muhalif toplantı ve gösterilerde geniş halk kitleleri toplanmıştır. Padişah Abdülaziz' in 15 yıllık padişahlık süresince önemli yenilikler yapılmıştır. Önceden kurulmuş olan Nizam- Cedit (Yeni Düzen) Askeri Birliklerinin geliştirilmesi, gerek silah, gerekse eğitimleri için büyük harcamalarda bulunulmuştur. Özellikle hayli eskimiş olan Deniz Kuvvetlerinin modernleşmesi, eğitimin yaygınlaştırılıp iyileştirilmesi, yeni eğitim merkezlerinin devreye girmesi için yatırımlara ayrılan para nedeniyle hazine yurt dışından önemli miktarlarda borç almak zorunda kalmıştır. Bu borçların ödenmesi için yapılan kısıntılar nedeniyle halk büyük geçim sıkıntıları çekmeye başlamıştır. Jön Türklerden bazıları ordu saflarına katılınca, sahip oldukları fikirler ve bu kötü durumdan kurtuluş çareleri genç subaylar tarafından da benimsenince, ordu içinde etkili bir taraf haline gelmişlerdir. Bu arada 1876 Yılında, Padişah Abdülaziz’ in katlinden sonra, saltanat makamına getirilen V. Murat sağlık sorunları nedeniyle tahttan indirilmiş ve yerine Meşrutiyeti kabul eden ve Meşrutiyet yasaları ile devleti yöneteceğine Mithat Paşa’ ya söz veren, II Abdülhamit Padişah olarak geçmiştir. Hemen Kanun-i Esasi (Anayasa) ilan edilerek I. Meşrutiyet ilan edilip, meclisin seçilerek toplanmasına girişilmiştir.

Böylece Osmanlı topraklarında yaşayanlar yeni bir döneme adım atmış olurlar. İlk Anayasa olması nedeniyle bazı konularda eksiklikleri görülmüştür. Kişi hak ve özgürlüklerine yeterince yer vermeyen bu anayasa, buna rağmen Osmanlı' nın o günlerde yaşadığı kriz ortamından kurtulması amacıyla kabul edilmiştir. Meşrutiyet uygulamaları kısa süre içerisinde genellikle tutucu, mutlakiyetçi çevrelerde rahatsızlık yaratmış, 1877 yılında Rusya ile yapılan savaş bahanesi ile rafa kaldırılmış, meclis kapatılarak, tarihçilerin ‘’İstibdat Dönemi’’ diye adlandırdıkları yaklaşık 33 yıllık oldukça sorunlu bir dönem başlamıştır.

II. Abdülhamit dönemi denilen bu dönemin, son 150 yıllık tarihimiz içinde çok önemli yeri vardır. Bir çok ilklerin yaşanıldığı o yıllarda, ayrışan toplum kesimlerinin farklı görüş, anlayış ve yaşayışları günümüze değin sürüp gelmiştir. Ve hala II. Abdülhamit dönemi günahlarıyla, sevaplarıyla tartışılmaya devam etmektedir. Bizim konumuz olan Balkan Savaşlarının da nedenlerinin başında bu dönem ve hemen sonrasında yaşananlar önemli bir yer tutmaktadır. 1876 Ağustos’ unda İmparatorluğun başına geçen sultanı oldukça yoğun iç ve dış olaylar beklemekteydi. Bunların hepsini yazacak olsak sayfalar tutacağından en önemlilerini ve bağlantıları Balkan Savaşlarını etkileyecek olanları sıralayıp,yaşanılan olayların tarih dizimine kısaca bakacak olursak;

1876 Aralık -Tersane Konferansı;Avrupa devletlerinin Balkan Ülkelerine ayrıcalık ve muhtariyet verilmesi dayatması karşısında görüşmeler çıkmaza girip karar alınamadan dağılmıştır.

1877 Şubat – Mithat Paşanın değişik olaylardan suçlanarak sürgüne gönderilmesi.

1877 Mart -  Milletvekili Seçimlerinin yapılıp, Meclis-i Mebusan’ ın toplanması.

1877 Nisan - 93 Harbi diye Bilinen, 1877-1878 Osmanlı Rus Savaşının başlaması.

1877 Aralık – Plevne Kuşatması sonucu Osmanlı Ordusunun bozulması.

1878 Ocak -  Edirne Ateşkes Antlaşması

1878 Şubat -  II Abdülhamit tarafından meclis dağıtılarak, meşrutiyetten vazgeçilmesi.

1878 Mart -  Çok ağır yaptırımları kabul edilerek Ayastefanos Antlaşması yapıldı.

1878 Haziran - Kıbrıs’ın İngiltere’ye bırakılması.

1878 Aralık - Rumeli Demiryolları İşletme Şirketi’nin Avusturya devletine geçmesi.

1881 Mayıs - Bardo Antlaşması, Tunus’ta Fransız himayesinin kabulü.

1881 Aralık - Muharrem Kararnamesi’yle Düyun-ı Umumiye İdaresi’nin kurulması.

1982 Mayıs - Alman Askeri Reform Heyeti’nin göreve başlaması.

1882 Eylül -  İngilizlerin Mısır’ı işgal etmesi.

1883 Ocak -  Osmanlı ordusunun Prusya askeri heyeti tarafından ıslahına başlanması.

1884 Mayıs - Midhat Paşa’nın Taif’te öldürülmesi.

1885 Ocak -  Sudan'da Hartum'un düşmesi.

1885 Mayıs - Doğu Rumeli vilayeti ile Bulgar Prensliği'nin birleştirilmesi.

1885 Haziran-Alman Askeri Reform Heyeti'nin başına Von der Goltz'un getirilmesi

1885 Eylül - Anadolu Demiryolu imtiyazının Deutsche Bank'a verilmesi;

1889 Ocak - Amerikan vatandaşı Lafeyet de Feriz'e Selanik-Manastır hattının imtiyazının verildi

1889 Mayıs - Anadolu-Osmanlı Demiryolu Anonim Şirketi kurulması, Genel Müdürlüğe Otto von Kühlmann' ın getirilmesi.

1890 Mart - Makedonya‘ da Bulgar, Anadolu’da Ermeni ihtilali çetelerinin faaliyetlerini arttırmaları

1891 –Ocak - Hamidiye Alayları’nın kurulması.

1893 Ocak -  Makedonya İç Örgütü’nün kurulması ve kalkışmaların baş göstermesi.

1894 Kasım - Yunanistan’da Etniki Eterya adıyla, Girit ve Yunanistan’ ın bağımsızlığı için çalışacak ulusal ayrılıkçı bir dernek kurulması.

1895 Mayıs - Büyük Güçler’in Ermeni vilayetleri için bir reform programı önermesi

1895 Ekim -  Hınçak Partisi’nin İstanbul’da Bâbıâli önünde gösteri düzenledi.

1895 Kasım - Abdülhamit’in Avrupalı Devletlerin dayattığı reform programını kabul edişi

1895 Aralık - Doğu Anadolu’daki Ermeni komitacılara karşı girişilen güvenlik faaliyetleri.

1895 Aralık - Jön Türklerin faaliyete geçmesi, Ahmed Rıza’nın Paris’te İttihat ve Terakki Cemiyeti’ni kurup Meşveret Gazetesini çıkarmaya başlaması

1896 Ocak - Girit’te, Havran’da, Makedonya’da karışıklıklar ve ayrılıkçı kalkışmalar.başladı.

1896 Ağustos - Ermeni Taşnak Partisi’nin Osmanlı Bankası’nın merkez binasını işgal edişi.

1896 Ekim - Büyük Güçler’in Abdülhamid’i tahttan indirme planları yapması; İstanbul’da Sultan’a karşı başarısız komplo girişimi.

1897 Mayıs - Yunanlılarla yapılan savaş bir ay sürmüş ve Osmanlı’ nın kesin galibiyeti ile sonuçlanmıştır.

1898 Mart - Girit Adası özerkliğini ilan ederek Yunanıstan’ a bağlanmayı istedi.

1899 Kasım - Bağdat Demiryolu imtiyazının Almanlara verilişi

1900 Mart -  Makedonya’da çete faaliyetlerinin artması, büyük devletlerin müdahaleleri

1901 Kasım - Fransız filosunun Midilli gümrüğünü işgal edişi.

1901 Aralık - Theodor Herzl’in Filistin konusunda Abdülhamid’le görüşmesi

1902 Şubat - Paris’te Prens Sabahaddin’in başkanlığında Jön Türk Kongresi

1902 Eylül - Makedonya’da çıkan karışıklıklar ve başlayan ayaklanma.

1902 Kasım - Abdülhamid’in Makedonya için bir reform planı önermesi ve Hüseyin Hilmi Paşa’yı Umumi Müfettiş olarak ataması.

1902 Kasım - Yunanistan Bulgaristan sınırında ki Cum’a-ı Bala ayaklanması

1902 Aralık - Yemen isyanının tekrar başlaması

1903 Nisan - Selanik’te bir dizi terörist saldırısı, kalkışmaya yeltenme hareketlerinin bastırılması.

1903 Ağustos - Makedonya’da genel ayaklanmanın başlaması

1905 Ocak - Makedonya için mali reform tasarısı

1905 Nisan - Yemen’de asilerin Sanaa’yı ele geçirmesi

1905 Temmuz - Abdülhamid’e karşı başarısız suikast girişimi

1905 Ağustos - Osmanlılar’ın Sanaa’yı geri alışı

1905 Kasım - Büyük Güçler’in donanmalarının Midilli ve Limni’yi işgal edişi

1906 - Ocak - Kızıl Denizin Akebe Körfezinde bulunan bir kasabanın Müslüman halkı ile ilgili İngilizlerin suni olarak çıkardıkları sorun(Akabe krizi)

1906 Mayıs - Prens Sabahaddin’in Paris’te Teşebbüs-i Şahsi ve Adem-i Merkeziyet Cemiyeti’ni kuruşu

1906 Eylül - Selanik’te Osmanlı Hürriyet Cemiyeti’nin kuruluşu

1907 Nisan - Makedonya’da reformların finanse edilebilmesi için gümrük vergilerinin artırılması

1907 Aralık - Paris’te ikinci Jön Türk Kongresi ve Osmanlı Hürriyet Cemiyeti’nin,İttihat ve Terakki Cemiyeti adı altında birleşmesi

1908 Haziran - VII. Edward ile II. Nikola nın Baltık Denizinde Reval Şehrinde buluşup, Osmsnlı İmparatorluğunun parçalanması konusunda konuşup anlaşmaları.

1908 Temmuz - Jön Türk devrimi, Abdülhamid’in Kanun-ı Esasi’yi yeniden ilan etmesi. 1908 1908 Ağustos - Bulgaristan’ın bağımsızlık ilanı

1908 Eylül - Bosna-Hersek’in Avusturya-Macaristan tarafından ilhakı

1908 Ekim - Girit’in Yunanistan’a bağlanması.

1908 Aralık - Seçimler ve Meclis-i Mebusan’ın açılması. II. Meşrutiyetin İlanı.

Yukarıda ki kronolojiden de anlaşılacağı gibi oldukça çetin sorunların oluştuğu, zor ve sıkıntılı günler yaşanmış, bir kısmından kolayca altından kalkınmış, bir kısmının ise ötelenerek ileride daha büyüyerek gelmelerine göz yumulmuştur. Yinede bu olumsuz ortamdan devletin büyük bir zarar görmeden çıkabilmesi sağlanmıştır. Halkta yeniden meşruti idareye geçmenin sevinci ve heyecanı ile belirli moral yükselmesi olmuştur. Kan dökülmeden yapılan bu değişiklikler ile Anayasa yeniden uygulanmaya başladığı gibi, serbest seçimler yapılarak, meclis yeniden seçilmiş ve çalışmalarına başlamıştır. Bu durumdan hem, İttihat ve Terakkiciler istedikleri olduğu için sevinmişler, hem de padişah gerek içte gerekse dışta gelişen olaylar ve imkansızlıklar içinde çaresizlikten kurtulduğu için sevinmiştir. Saltanatı devam ettiği için bütün olumsuzlukların hesabını İttihat ve Terakki’ cilerin üzerine bırakabilmiştir. Sorunlar giderilmiş gibi görünse de, Osmanlı’ nın asıl sorunları olan büyük devletlerin istekleri tam olarak yerine getirilmediği için yeni yönetime karşı içten içten bir muhalefetin gelişmesi gecikmemiştir. Balkan Ülkelerinde kaynaşma ve kalkışmalar devam ederken Trablusgarp’ de İtalyanlar, Doğuda Ermeniler, Batıda Bulgarlar ve Sırplar faaliyetlerini sürdürmüşlerdir.Ülke içinde de belirli odakların kışkırtmaları ile bir takım kişiler, anayasanın tekrar kabul edilip uygulanmaya başlamasını, kadınlara ve gayrı müslümlere tanınan hakların fazla olduğunu söyleyerek yaşananlara karşı çıkmaya başlamışlardır. Toplumda artan kutuplaşmalar ve tahammülsüzlüklerin sonucu olarak çeşitli siyasi cinayetler işlenmiştir. 7 Nisan 1908 Çarşamba günü Serbesti gazetesi baş yazarı Hasan Fehmi, Galata Köprüsü üzerinde arkadaşı ile yürürken öldürülmesi ile ortam daha da gerilmiştir..Rumi takvime göre 31 Mart 1909 miladi takvime göre 13 Nisan akşamı Taksim Kışlası Avcı Taburunda subaylarına karşı askerlerin başlattığı kalkışma kısa bir sürede sivil halktan katılanlar ile genişlemiştir . Sebepleri tam olarak belirlenemeyen bu olayın planlı ve bilinçli bir hareket olup olmadığı kesinlik kazanmamıştır.Bir hafta boyunca İstanbul’ da belirli bir tutucu kesim, tarikat ve cemaatlerde isyancılara katılarak, ‘’Din elden gidiyor’’ . ‘’Şeriat İsteriz’’ diyerek meclisi basmışlar, bakan, Millet Vekili, bir çok subay, asker ve halktan insanları katlederek yönetime el koymuşlardır. Olayların kontroldnn çıktığını gören II Abdülhamit isyancıları yatıştırmaya çalışmış, bunda kısmen başarılı olduğu söylense de, Manastır, Selanik ve Edirne ‘ de bulunan ordu birlikleri birleşerek İstanbul ‘ a doğru harekete başlamışlardır. Bu kervana Rumeli’ deki gönüllüler de katılınca, başlarında Mahmut Şevket Paşa olmak üzere hayli kalabalık bir kuvvet olarak İstanbul’ a gelmişlerdir. ‘’Hareket Ordusu’’ adı ile bilinen bu ordu ile isyancıların arasında 3 gün 3 gece süren çarpışmalar yaşandıktan sonra , isyancılar silahlarını bırakarak teslim olmuşlardır. Sıkı yönetim ilan edilmesi ile de ortalık yatışmış, suçlu olanlar şiddetle cezalandırılmışlardır. II Abdülhamit bu arada tahtan indirilmiş, yerine V. Mehmet Reşat tahta çıkmış. Yenilenen Hükümet’ le yönetime devam edilmiştir.

Bu değişikliklerle Osmanlı’ nın sorunları çözümlenmiş olmuyordu tabii ki .Yıllar hatta yüzyıllardır biriken, adeta kronikleşen sorunların yanı sıra, Osmanlı’ yı parçalayıp, mirasa konmak için ellerini ovuşturup silahlanan komşu devletlerin, bundan sonraki hal ve tavırlarına da gelecek bölümlerde tanık olacağız.

Devam edecek

BALKAN HARBİNİN TARİHSEL, SOSYAL VE SİYASAL DEĞERLENDİRMESİ

Ahmet Rodopman 

6. Bölüm

BALKAN SAVAŞLARINA KATILAN ÜLKELER

Nihayet yazımız asıl konumuz olan Balkan Savaşlarına gelmiş bulunuyor. O Balkan Savaşları ve sonuçları ki ne kadar yazılsa, okunsa zordur anlaşılması. Yaşanması ise tarif edilemeyecek kadar acı ve zulümden ibarettir. Şimdi öncelikle bu savaşlar silsilesinin Osmanlı ile kimler arasında yapıldığına ve bu devletlerin o günkü koşullarda durumlarına kısaca göz atalım.

BULGARİSTAN

1877-1878 yılların da yapılan Osmanlı-Rusya Savaşı sonucunda yapılan Berlin Antlaşması ile Bulgaristan kendi içinde bağımsız ancak, İstanbul’dan atanan bir vali tarafından idare edilen bir prenslik haline gelmişti. Osmanlının gücünü kaybetmesi ve II. Meşrutiyetin kabulü sırasında 6 Eylül 1908 günü Bulgaristan bağımsız bir devlet olduğunu ilan etmiştir. Bundan sonra sürekli topraklarını genişletmek ve özellikle de Bulgaristan’daki Türk nüfusunu azaltmak için büyük bir gayret içine girmişti. Başta Rusya olmak üzere Fransa ve Almanya’ dan  aldığı askeri ve kültürel yardımlarla kısa zamanda düzenli ve yetenekli bir ordu kurabilmiş, ülkenin eğitimini ve ekonomisini düzelterek, diğer Balkan ülkelerinden güçlü bir duruma gelmiştir.

Devletin başında olan Çar Ferdinand, 4.3 milyon olan Bulgaristan’da, 600.000 kişilik bir orduya ve bu ordu da, 9 piyade tümeni, 1 süvari tümeni ile 1.116 topa sahip bulunuyordu. Bulgaristan’ ın deniz gücünün hayli zayıf olması nedeniyle Yunanistan’ a bu konuda muhtaç oluyordu. Çünkü sadece Karadeniz’de olan 6 adet torpido botuna sahipti. Ordusunu Doğu Trakya başta olmak üzere, Batı Trakya ve Makedonya topraklarında savaşmak üzere konuşlandırmıştı. Halkı da Osmanlı Devletinden toprak alınacak hesapları nedeniyle  psikolojik olarak savaşa çok yatkındı. Silahlı kuvvetlerinin yanında çete savaşlarına hazırlanan binlerce sivil genç de silahlanmaktaydı. 

SIRBİSTAN

M.Ö. 1. Yüzyıldan beri bu topraklarda yaşayan Sırplılar, 1.200 lü yıllarda ilk devletlerini kurmuşlardır. Osmanlıların Avrupa’da ilerlemeleri sırasın da ,1389 yılında Kosova Savaşını kaybetmeleri sonucunda  Osmanlıların hükümdarlığı altına girmişler, 500 yüz yıla kadar süren bu süreç çeşitli isyanlar, savaşlar ve sürgünler şeklinde devam ederek 1878 Ayastefenos  Antlaşması ile de bağımsızlığını kazanması ile sonuçlanmıştır.

Bu tarihten sonra Sırbistan her fırsatta topraklarını genişletmek için güçlü bir ordu kurma çalışmalarını hızlandırmış, 30 yıl gibi kısa bir sürede özellikle Almanya’ dan aldığı yardımlarla 1912 yılında Osmanlı Devletine kafa tutup savaşa edebilecek hale gelmiştir. Savaş öncesinde Sırbistan’ ın nüfusu 3 milyon kişi, ordusu ise 255.000 silahlı asker, 10 Piyade tümeni, 2 bağımsız tugay ve 1 Süvari tümeninden oluşmaktaydı.

Ancak bütün bunların ötesinde yüz yıllar öncesinde kaybettikleri Sırp Sındığı savaşının intikamını alma istençleriyle hayli zalimce bir savaş yürütüp, yıllarca birlikte yaşadıkları diğer toplulukların sivil halkına şiddet ve kıyım uygulamaktan çekinmemişlerdir. Bu özelliklerini yıllar sonra Yugoslavya çökünce de Müslüman halka yaptıkları katliamlarla göstermişlerdir.

YUNANİSTAN

Milatan önce 800 lü yıllarda Ön Asya ve Ege Denizi adalarında yaşayan Antik Helenlilerin devamı olduklarını belirten Yunanlılar, M.S 14. Ve 15. Yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğunun egemenliğine girmiştir. 1815 yılında başlayan Megali İdea fikirleri ile başlayan ayrılıkçılık davranışları giderek büyümüş, Fransız İhtilali sonrası artan milliyetçilik hareketleri ile Avrupa’ nın diğer ülkelerinden de destek alarak büyümüş, önce Mora Yarımadası, arkasından da 1829 Osmanlı-Rus Savaşından sonra da Yunanistan Bağımsızlığını Kazanmıştır. Yunan Devleti öncelikle Fransız ve İngilizler olmak üzere diğer Avrupa devletlerinden aldıkları yardımlarla önce deniz kuvvetlerini ardından da silahlanarak Kara Birliklerini modernleştirerek ideallerine uygun olacak şekilde siyasetler yürüterek topraklarını genişletmek istemişlerdir. Balkan Savaşı onlar için düşünemeyecekleri kadar büyük fırsatlar vermiştir. Örneğin Selanik, insanın içini acıtacak kadar bir gafletle, bir kurşun dahi atılmadan Yunanlılara teslim edilmiştir. Yunanistan bu savaşa girerken nüfusu 2.7 milyon civarında olmasına karşın İngiliz Askerlik Sistemini uygulaması ile 600.000 yurtaşını silah altına almayı başarmıştır.

Denizlerdeki üstünlükleri Balkan Savaşının Stratejisini değiştirmiş. Özellikle Averof zırhlısı Ege Denizinde oldukça eskimiş olan Osmanlı Donanmasına zor zamanlar yaşatmış, İzmir Karaburun’ u  bambalayacak kadar cüretkar davranışlar göstermiştir. Aslında dört Balkan Ülkesinin en zayıf olanı görünmesine karşın, savaştan en yararlı çıkan olması da ilginçtir.

KARADAĞ KRALLIĞI

Yüzyıllarca Güney Avrupa’ nın dağlık kesimlerinde küçük bir prens-piskoposluk olarak varlığını sürdüren Karadağ, 1852 yılında, laik bir anayasayı kabul ederek prenslik olarak Avrupa Devletleri arasına girmiştir. O da diğer Balkan ülkeleri gibi hemen modern silahlarla donanıp, toprak kapmak için Osmanlı İmparatorluğuna savaş açmış, 1858 yılında yapılan savaşta yenilen Osmanlılar’ dan hatırı sayılır bir toprak parçası almıştır. 1878 yılı Berlin Antlaşması ile de sınırları tanınan 9.500 kilometre kare toprağı olan 280.00 nüfusa sahip bir Krallık olarak Avrupa devletleri arasına katılmıştır. Çok uzun sürmeyen bir laik, demokratik ve anayasal düzenini kuran Karadağ Krallığı Balkan Harbi sırasında Sırplar ile anlaşıp, Yugoslavya’ nın kuruluşuna katılmıştır.

Böylece kısaca bilgilenip tanıdığımız bu dört Balkan ülkesi olan Bulgaristan Krallığı, Sırbistan Krallığı, Yunanistan Krallığı ve Karadağ Krallığı’ndan oluşan Balkan Birliği ile Osmanlı İmparatorluğu arasında oldukça kısa süren  ancak yaptığı yıkımlar, neden oldu sonuçlar bakımından oldukça derin ve acı izler bırakan savaş 7 Ekim 1912 tarihinde başlamış ve 30 Mayıs 1913 de sona ermiştir.

Şimdi hep birlikte, Türk alemi için çok önemli, Balkanlılar için ise kelimelerle anlatılamayacak kadar hazin, felaket olarak adlandırılabilecek bu savaşın güncesinin sayfalarını aralayıp olup biteni anlamaya çalışalım.

(Devam edecek) 

BALKAN HARBİNİN TARİHSEL, SOSYAL VE SİYASAL DEĞERLENDİRMESİ

Ahmet Rodopman 

5. Bölüm

BALKAN SAVAŞLARINA GİRERKEN OSMANLI DEVLETİNİN DURUMU

Bu bölümü yazmak için öylesine zorlandım ki anlatamam. Bu konuda yüzlerce yazı, onlarca kitap yazılmış. Önemli bir kısmını okudum. Balkan Harpleri ile ilgili sayısını anımsayamadığım kadar yüksek lisans, doktora tezi ve özel araştırma sayfalarını inceledim. 600 yıllık koskoca bir Osmanlı İmparatorluğunun içine düştüğü açmazı, çaresizliği hala anlamakta güçlük çekiyorum. İmkansızı başarmak deyiminin hakkı verilmiş ve karşısında dünyanın titrediği bir dev çok kısa bir zamanda yere serilerek tarih sahnesinden silinmiştir. Düşündükçe içim ağlıyor, beynim isyan ediyor. Ne kadar zorlasam da kedimi, kabullenemiyorum. En iyisi en son yazacağım düşüncemi, önce söyleyeyim. ‘’Yaşanılanlardan herkes sorumlu, herkes kabahatli, herkes suçlu’’. Belki de bunun bilincinde olarak yıllarca Balkan Savaşlarının üzerinde durulmamış, hatta yok sayılarak ne yeni kuşaklara öğretilmiş, ne de onca olumsuzluklardan ders çıkarmayı öğrenmişiz. Sanırım şu günlerde bile yaşadığımız olumsuzlukların ard alanında Balkan Savaşları öncesinde yaptığımız hatalarla yüzleşemeyişimizin nedenleri yatmaktadır.

Osmanlı İmparatorluğunun 1900 lü yılların başına gelinceye kadar önlenemeyen bir gerileyişini farklı tarihçiler farklı nedenler ve farklı tarihler ile ifade ediyorlar. Ancak genel kabul gören adlandırma oldukça deneyimli Sadrazam Sokollu Mehmet Paşa nın ölümüyle Osmanlıda duraklama yılları başlamış oldu. Devşirme olarak saraya giren Sokullu yaşamının 60 yılını devletin değişik mevkilerinde hizmet ederek geçirmiş, bunun 14 yılında da değişen padişahlara rağmen, hala tam olarak çözümlenemeyen, bir katilin bıçakla saldırıp öldürmesine kadar veziriazamlığını sürdürmüştür(11 Ekim 1579). Sokullu zamanında Osmanlı İmparatorluğu ulaşabildiği en geniş toprak büyüklüğüne ulaşmış, birçok zaferler kazanmış, içeride ve dışarıda baş gösteren bir çok karışıklıkların ustalıkla altından kalkan bu efsane sadrazamdan sonra, Osmanlı kurulmuş olan düzenini bir daha elde edememiştir. Bozulmanın Kanuni Sultan Süleyman zamanında başladığı (Kapitülasyonlar meselesi) bilinse de özellikle Kanuniden sonra gelen II. Selim ve III Murad zamanında belirginleştiği bilinmektedir.

120 yıl kadar süren bu duraklama devri, Osmanlı maliyesinin bozulması ile başlayıp, orduda huzursuzluklar, azınlıkların istekleri ve zamanında yapılması gereken yenilileşmelerin ertelenmesi sonucu hızla inişe geçmeyi getirmiştir. 1699 yılında Avrupa da ilk büyük toprak kaybedişi olarak bilinen Karlofça Antlaşmasına kadar süren Duraklama süreci ne yazık ki, gerileme sürecinin başlamasına neden olmuştur. Duraklama devrinde Osmanlı’nın bu kötü gidişini ve özellikle İmparatorluk içinde büyük bir nüfus oluşturan gayrımüslimlerin huzursuzluklarının nedenlerini farklı bir görüşle,yazılı tarihe geçiren yabancı tarihçiler şöyle özetlemektedirler. ‘’Mısır’ ın fethedilmesinin ardından, Kahire’ den İstanbul’ a getirilen müderrisler (Din alimleri)  yeni bir zihniyet getirdiler. Devlet katında din faktörü hoşgörünün yerini aldı. Din ayrımı ve gayrımüslimlerin din değiştirerek Müslüman olma istekleri, avantajlı bir durum yarattı. Özellikle vergilerden ve devlet memurluğundan yararlanma bakımından tercih edilmeye başlandı. Osmanlı devletinin tutumunda değişmeler oldu. Hıristiyan Avrupa karşısında daha güçlü olmak için büyük İslam camiasının başına geçmek uygun bulundu. Sultanlar ayni zamanda Halife oldular. İslam olmayan her şey ülke yönetiminden uzak tutuldu. Müslim ve gayrimüslim arasında kıyafet farklılığı getirildi. Gayrimüslimler askerlik görevlerine alınmayınca, Hıristiyan halklarla yaratılıp devam ettirilen Yeniçeri ocağı bir İslam topluluğu haline geldi. Bu ayrımlar giderek Müslim ve gayrımüslimler arasında karşılıklı kırgınlık ve küskünlükler doğdu. Bu kırgınlıklar zamanla derinleşen ayrılıkların oluşmasına neden oldular’’

Bu görüşten farklı olarak, ‘’Eski gücünü kaybeden devlet , artık büyük seferler düzenleyemeyip, büyük ve zengin ülkeler feth edemediği için, askerlerin kazandıkları zaferlerden sonra elde ettikleri yağma gibi gelirlerinin kesilmesi başlı başına ordu içinde bir huzursuzluk kaynağı oluşturmasını duraklamanın nedenleri arasında sayanlarda bulunmakta idi. Zaman geçtikçe imparatorluk sınırları içinde farklı ırk, din ve milliyetten olan toplulukların istek ve şikayetleri artmış, bu sorunları giderebilecek önlem ve düzenlemelerin yapılamaması karışıklıkların artmasına neden olmuştur.

Karlofça Antlaşması ile sonuçlanan Avrupa’ da Kutsal İttifak olarak nitelenen, Avusturya, Venedik , Lehistan ve Rusya kuvvetlerine karşı Osmanlı güçlerinin yenilmesi, Hıristiyan aleminde, Osmanlı’ nın artık yenilmez bir güç olduğu konusundaki düşüncelerini değiştirmiştir. O gün için önemsiz gibi görünen nedenler daha sonraki yıllarda onarılamayacak yaralar açıp, gerileme devrine doğru sürüklenmesini getirecek sonuçlar doğurmuşlardır. Bunları kısaca sayacak olursak;

Coğrafi keşifler sonucunda değişen ticaret yollarından uzak kalınması gelirlerin azalmasına neden olurken, saray masraflarında ciddi artışlar, Tımar siteminin bozulması ile sürekli bulundurulan asker sayısının artması, sık sık değişen padişahlarla birlikte dağıtılan cülüs miktarlarıunın çoğalması, köylerden, kentlere göçlerin artması ile, tarımsal üretimin azalması, Celali İsyanları, Osmanlı parasının değer kaybı yaşaması başlıca etkenlerini oluşturmuştur.

Böylece yeni bir yüzyılın başına gelinmiş Osmanlı Devleti 1700 lü sorunlu yılları yaşamaya başlamıştır. 1700 ve 1800 lü yıllarda alınan hatalı kararlar, yenilgiler ve yapılamayan reformlar Osmanlı İmparatorluğunu dağılma sürecine sokacağı için hayli önemli olduğundan biraz daha detaylı bakmak zorundayız. Çünkü artık adım adım Balkan Savaşlarını hazırlayan ortama doğru yol almaktayız.

Osmanlı’da Gerileme Devri 1699 Karlofça Antlaşması’yla başlatılır; Kırımın elden çıkıp Rusya ile Yaş Antlaşmasının yapıldığı 1792 yılına kadar sürdüğü kabul edilmektedir.Aslında 18. yüzyıla girildiğinde Osmanlı’da sorunlar netleşmiş ve Avrupa’nın üstünlüğü de kabul edilmiş olduğundan reform yapma düşüncesi ağırlık kazanmıştı. Çünkü üst üste alınan yenilgiler özellikle silahlı kuvvetlerin günün koşullarına göre yeniden organize edilmenin şart olduğunu göstermekteydi.  Ancak reformlar için zamana ve mutlak bir barış dönemine ihtiyaç duyulmaktaydı.

12 yıl süren Lale Devri (1718-1730) sırasında bu barış süresi sağlanmıştır. O yıllarda padişah olan III. Ahmet tarafından 1718 yılında imzalanan Pasarofça Antlaşması ile önemli toprak parçaları Avusturya ve Venedik Devletine bırakılmak zorunda kalınmıştır. Avusturya’ nın Balkan Savaşlarının çıkmasına neden olan Bosna- Hersek sorunu da bu şekilde başlamıştır ve 100 yıl boyunca sürmüştür. Lale Devri’nin en önemli yeniliklerinden biri şüphesiz ilk Türk matbaasının kurulmuş olmasıdır (1727). Aslında Osmanlı’da ilk matbaa İstanbul’da İspanya’dan göç eden Museviler tarafından 1493 yılında açılmıştı. Yine Ermeniler 1567, Rumlar ise 1627 yıllarında kendi matbaalarını kurmuşlardı. Bu tarihleri özellikle belirtmemizin nedeni, yaşadığımız günleri bile etkileyen kitap okur yazarlığımızın sorunlarının ne denli eskilere dayandığının anlaşılır olması içindir. Ancak ülkenin hızla bozulan sosyal ve ekonomik düzeni nedeniyle, 1730 yılında Patrona Halil İsyanı çıkmış ve başlayan reform hareketleri sekteye uğramıştır. Yeni padişah I. Mahmut ilk iş olarak yarım kalan reformlarla askeri kurumların modernleştirilmesine ağırlık vermiş, ardından Padişah olan III. Mustafa reformlara devam etmek istemiş ancak Osmanlı Devletini bağlayan kapitülasyonlar ve borç ödemeleri yüzünden ekonomi iyice bozulmuştur. Onun yerine Padişah olan I. Abdülhamit zamanında yine Rusya ile savaşlar Osmanlının gündeminden düşmemiştir. Uzun süreli Avusturya Savaşları ve Kırım Savaşı Osmanlı Ordularının büyük ölçüde kırılması ile sonuçlanmıştır. Rusya ile yapılan Küçük Kaynarca Antlaşması ve Yaş Antlaşması ile artık Gerileme Devride geçilip, Dağılma Süreci fiilen başlamış olmaktadır. Bu dönemin hazin sonuçlarının en başında Balkan Savaşlarının nüvelerinden birini oluşturan, Rusya’nın Hıristiyan azınlıkların hamisi olma hakkını elde etmesi ve gelecek yüzyıl boyunca bu konuyu işleyip, Balkan halklarını Osmanlıya karşı kışkırtmasıdır. Bunda 1792 yılında yapılan Fransız Devrimiyle birlikte gelişen milliyetçilik ve bağımsızlık hareketleri de eklenince gelmekte olan yeni yüzyıl Osmanlılar için pekte iç açıcı olamayacağı açıktır.Buna rağmen sevindirici bir gelişme olarak yüzyılın sonlarına doğru, Osmanlı’da tarihin en kapsamlı reform programlarından biri olan Nizam-ı Cedit’in hazırlıklarının yapılmamakta olduğunu görmekteyiz. Yeniçerilerin ve sipahilerin sık sık çıkardıkları isyanlar, sadrazamların, padişahların alaşağı edilmeleri hatta öldürülmelerine varıncaya dek istekleri, İstanbul’ da ve Anadolu’ da huzur ve nizamın ortadan kalkmış olması, vergilerin toplanamaması nedeniyle devlet hazinesinde maaş verecek kadar bile para olmaması, yer yer çıkan celali isyanları, üretimin azalıp, ekonominin bozulması neticesinde halkta başlayan moral bozukluğu, yüzyılın en sıkıntılı günlerini yaşatmaktadır.

Ordunun değişik cephelerde savaşıyor olması, yeniden organize olan silahlı güçlerle, eski sitemin silahlı güçleri arasında oluşan gerginliklerin yanı sıra Makedonya başta olmak üzere Balkanlarda hiç dinmeyen karışıklıklar bu bölgelerde gözü olan devletleri de tedirgin ettiğinden, İngiltere, Fransa ve Avusturya, Ruslarıın Balkanlara inmesi tehlikesine karşı devreye girip, tarafları sakinleştirerek zamna kazanılmasına çalıştılar.

18.yüzyıl sonlanırken Osmanlı Devleti bölgesinde en geniş topraklara sahip ve 24 Milyon nüfusu olan büyük bir İmparatorluk halinde durmaktaydı. Ancak ufukta görünen kara bulutlar bu imparatorluğun ancak çeyrek asır kadar ayakta kalıp, tarihin derinliklerine sürükleneceğinin haber veriyordu sanki.

Yüzyıl sona ermeden Osmanlının hiç hazır olmadığı bir zamanda Rusya’ nın çıkardığı 1877-1878  Savaşı(93 Harbi diye bilinen savaş)  Osmanlı İmparatorluğu için sonun başlangıcı denilebilecek kadar olumsuzluklarla başlayıp, kötü bir barış antlaşması ile sonuçlanmıştır(Ayastefenos Antlaşması) ardından Berlin Antlaşması gerek Avrupa kıtasında gerekse Asya da Kafkasya’ da büyük toprak kayıplarına uğraması ve savaş oldukça yüklü bir tazminatı ödemek zorunda kalması Osmanlı Devletini hayli güç bir durumda bırakmıştır. II. Abdülhamit’ in padişahlığının ilk yıllarında, yenileştirilmeye çalışılan silahlı kuvvetlerin henüz savaşa hazır olmadığı bir zamanda başlayan harpte Rus Kuvvetleri,8-9 ay gibi kısa bir sürede Plevne’ den kalkıp İstanbul (Yeşilköy) (Ayastefenos) a kadar gelmesi düşman güçlerinin başkente dayanması,Osmanlı sarayını telaşa düşürürken, İngiltere’de Rusların Boğazlara sahip olacak korkusuna kapılması ile hayli ağır şartları içeren Ayatefenos Antlaşmasının yapılmasını sağlamıştır. Ardından Berlin’ de bu antlaşmanın şartları biraz hafifletilmiş olsa da Osmanlı  tarihinin en büyük toprak kayıplarını verilmiştir. Başta Bulgaristan olmak üzere diğer Balkan halkları da bağımsızlık isteklerini açıkça beyan eder, Osmanlıdan toprak ve taviz ister hale gelmişlerdir. Bu arada savaş ve işgaller bir yıl civarında sürse de , o bölgelerde yüzyıllardan beri yerleşik Müslüman halkın yollara düşerek İstanbul’ a gelme maceraları onlarca yıl sürmüştür. Balkan harbi yıllarına kadar devam eden Tuna boylarından, Adriyatik denizi kıyılarından, Bosna-Hersek’ ten malını bırakıp, canını kurtarmak için yalın ayak perişanlık, açlık ve yoksulluk içinde yapılan göçlerde kaybedilen insan miktarı sayılamayacak kadar çoktur. Yabancı gözlemcilere göre 3-4 milyon kişinin yola çıktığı bunlardan ancak 1.5-2 milyon kişinin İstanbul’ a ulaşabildiği belirtilmektedir.

Bütün bu olumsuz gelişmeler ve bunların getirdikleri, yetişkin insan , maddi ve manevi kayıpların giderilmeden, yaraların sarılamadan geçen yıllarla birlikte yeni bir yüzyıla yani 20. Yüzyıla gelmiş oluyoruz. Bu yüzyılın ilk 20 yılı da bambaşka problemlerle dolu yaşanmıştır. Trablusgarp Savaşı, Balkan Savaşları ve I. Dünya Savaşı gibi çok büyük yıkımlardan sonra gelen Sevr Antlaşması ile de Osmanlı Devleti tam ortadan kalkıyordu ki, Türk milletinin yüzünü güldürecek Mustafa Kemal Atatürk ve arkadaşları bir güneş gibi Osmanlının küllerinden doğarak, Türkiye Cumhuriyetini kurdular. Bizlerde 20 Yüzyılı alnımız ak, başımız eğilmeden yaşama mutluluğuna erdik.

Bundan sonraki bölümlerimizde, Balkan Savaşlarını Osmanlı’ nın hangi devletlerle yaptığını, nedenlerini ve sonuçlarını görüp asıl önemli olanında, bu yaşanılanlardan ders alınıp, doğru ve akılcı yolları seçip modern bir ülkeye kavuşmak, yapılması gerekenlerin yapılmasını sağlamak için çok çalışmanın gerekliliğinin anlaşılmasıdır.