C. ZAPHIRIADES FOTOĞRAF ATÖLYESİ
Hasan ÇALIKUŞU
Zaphiriades’in hayatı ve fotoğraf atölyesinin yeri hakkında bu güne kadar herhangi bir bilgiye rastlayamadım. 1900’lü yılların başında Kırkkilise’den (Kırklareli) Amerika’ya göç ederek “Bilder” soyadı alan “Bilderyadis” isimli Rum bir ailenin fotoğraf albümünde bulduğum 1880’li yıllardan başlayarak çekilmiş birkaç fotoğraf üzerinde C.Zaphiriades – Atalier de Photographie – Kırk Kilisse” damgasını bulmam üzerine bu Rum fotoğrafçı hakkındaki belgelere nihayet ulaşmış oldum. Damga detayına bakıldığında üstteki taç bant içinde “C.ZAPHIRIADES”, alt bantta “KIRK-KILISSE”, ortada ise süslemeler arasında “Atalier de Photographie” yazdığı, ayrıca bantların dışında da süslemelerin olduğu görülmektedir.
Diğer taraftan II. Abdülhamit fotoğraf arşivinin fotoğrafçıları arasında bulunan Z.T. Zaphiriades’in birçok fotoğrafı olduğu bilinmektedir. Kırklareli’den başlayarak Çağlayan Köprüsü üzerinden Dereköy ve Bulgaristan’a doğru ilerleyen askeri yol üzerindeki köprü ve yol fotoğraflarını çekmiştir. Bu arşivde kartların ön yüzüne nadir olarak fotoğrafçı damgasının basıldığı görülmektedir. Araştırmalarımda sadece bir tanesinde paspartu üzerine Zaphiriades’in yukarıda görülen daha basit bir damgası basılmıştır. Bu damganın üst tacında “Z.T. ZAPHIRIADES”, alt tacında fotoğrafçının çalıştığı yer olan “KIRK-KILISSE” ile bu iki şeridin arasında “PHOTOGRAPHE” yazmaktadır.
II. Abdülhamit arşivindeki fotoğraflar, fotoğraf üzerine yazılan notlar ve kart özelliklerine bakıldığında Kırkkilise’deki askeri birliklerin tören, talim ve eğitimlerini gösteren bazı fotoğrafların da Z.T. Zaphiriades tarafından çekildiği ihtimali ortaya çıkıyor. Ayrıca Z.T. Zaphiriades’in o dönemine ait İstanbul fotoğrafları da bulunmaktaydı.
İhtimallerden hareketle Zaphiriades’lerin kardeş veya baba oğul oldukları söylenebilir. Diğer taraftan fotoğrafçı Zaphiriades’lerin Kırkkilise’deki fotoğraf atölyesine belki de bir yakınına ithafen ‘C.Zaphiriades’ adını koymuş olsalar bile bir akrabalık ve iş ilişkisi içinde oldukları muhakkaktır. Bu yayınımızdan sonra elde edilecek geri bildirimler, bulgular ve bağlantılar ile bu konunun biraz daha aydınlanacağını sanıyorum.
C. Zaphiriades tarafından 1890’lı yıllarda çekildiği tahmin edilen Eleni Bilderyadis’e ait fotoğrafı dikkatle incelediğimizde; Eleni Bilderyadis’in zarif bir elbise giydiği, sol kolunu bir kaya maketine koyarak, fotoğrafçının sağ tarafına doğru bakan bir pozla fotoğraflandığı görülür. Bir zamanın moda olan bel inceltme rötuşu bu fotoğrafta belirgin şekilde yapılmıştır.
Bu fotoğraf kartının arka yüzü fotoğraf tarihi açısından daha değerli olup, ender bir güzellikte olan ‘fotoğraf ilâhesi’ bir kadın figürü ile C.Zaphiriades Fotoğraf Atölyesi'nin damgası görülmektedir.
Yine Eleni Bilderyadis’in portre fotoğrafının altında görülen “Z.Th. Zafiriadi” adındaki fotoğrafçının II. Abdülhamit’in koleksiyonlarında adı geçen fotoğrafçı Z.T. Zaphiriades ile aynı kişi olduğu muhakkaktır. Fotoğraf kartının sağ alt yırtık köşesinde kalan ‘Kır..’ hecesi ise “Kırk-Kilisse” kelimesinden kalan kısımdır.
Fotoğraf kartının arka yüzüne bakınca yine eski kartlardaki zerafet ve ihtişam ile karşılaşılır. Üst tarafta eski dilde yazılmış bir ifade “Kırk-Kilise'de Fotoğrafçı Z.Th. Zafiriadi”nin altında fotoğraf ve rötuş yapmaya hazır yine farklı bir ‘fotoğraf ilâhesi’ figürü görülmektedir. Altında ise Rumca “Fotoğrafçı - Z.Th. Zafiriadi” yazmaktadır. En altta ise Kırkkilise’nin Rumca adı olan “Saranta Ekklisies” yer almaktadır.
Kırmızı kalem ile düşülen notta “(Büyükannemin kızkardeşi) Ya Ya’nın kardeşi” yazmaktadır. Buradan da Kırkkiliseli Anna Bilderyadis’in Yunanistan’da yaşayan kız kardeşine hitaben ‘Ya Ya’ diye seslenilen büyükanne Annika Bilderyadis’e gönderilmek üzere yazıldığı söylenebilir.
Bilderyadis ailesinden Chrissie ile Sarantos Anchacles’in görüldüğü bu fotoğraf 1910 yılında Kırkkilise’de C.Zaphiriades Fotoğraf Atölyesi'nde çekilmişti. Fotoğraftaki Chrissie ve Sarantos çiftinin Kırkkilise’den olup olmadıkları henüz bilinmemekle birlikte, Kırkkilise’ye misafir geldiklerinde fotoğrafı çektirmiş olabilecekleri de ihtimaller arasındadır.
Kırkkilise’de 1900’lü yılların başına ait Zaphiriades Fotoğraf Atölyesi'nde çekildiği sanılan bu fotoğrafta Anna, Penelope, Chrissie ve Tom Bilderyadis görülmektedir.
Mübadele ile birlikte Bildeyadis ailesi ve yakınları göç etmek zorunda kaldılar. Ailenin bir kısmı akrabalarının bulunduğu Yunanistan'da kalırken bir kısmı "Bilder" soyadı ile Amerika kıtasına yerleşti. Aileye ait yukarıdaki fotoğraflar, Amerika Michigan'da bulunan ailenin Kırkkilise'de yaşanmış günlerindeki anı ve fotoğraflarından geriye kalabilen paylaşımlarıdır.
Zaphiriades Fotoğraf Atölyesinin izlerini sürerken Ioánnou S. Giannakóponlon tarafından 1994 yılında yazılan “Σαράντα Εκκλησίες της Ανατολικής Θράκης ‘Saránta Ekklisíes tis Anatolikís Thrákis’ Doğu Trakya’nın Kırkkilise’si” isimli kitapta da bazı fotoğraflarla karşılaştım.
Kitabın yazarı emekli olduktan sonra Kırkkilise’de yaşayan atalarının köklerini araştırmak için 1990 yılında Kırklareli’yi ziyaret eder. Dedesi ve annesinin evini bulur. Şimdi orada yaşayan Türk evsahiplerinin nezaketi sayesinde birkaç saat bu evlerde misafir olur. Ancak babasının evini bulamaz çünkü yıkılmıştır. Selanik dönüşü annesinden ve başka tanıklardan bulduğu bilgi ve belgelerle Doğu Trakya'nın Kırk Kilisesi isimli kitabını yayınlar.
Bu kitapta fotoğrafçı Zaphiriades’in adı K.Th. Zafeiriadon (Κ.Θ. Ζαφειριάδον) olarak geçmektedir. Zaphiriades Fotoğraf Atölye'sinde 1895 yılı civarında çekilen bu fotoğrafta Kırkkilise’den Rum ailelerden Anastasis'in en büyük oğlu Jagon Spetsar görülmektedir.
Zaphiriades Fotoğraf Atölye'sinde 1908 yılında çekilen fotoğrafta ise Kırkkilise’den Anastasis'in diğer oğlu Ioannou ile eşi Kalliopis Anastasiadou yer almaktadır..
Zaphiriades Fotoğraf Atölyesi'nde yaklaşık 1892 yılında çekilmiş bir diğer fotoğrafta Konstantin Kerameus ve eşi Chrysis Ioann görülmektedir. Konstantin’in üzerindeki takım elbise çok zarif olmasa da sonraki nesillerde takım elbise dikimlerinin çok daha iyi olduğu görülecektir. Ama Chrysis’in eteği üzerindeki nakışlar özenle işlenmiştir.
Kırkkilise Rum cemaati çocuklarının eğitimine çok önem veriyordu. 1855 yılında Kırkkilise kasabası ve çevresinde Rum mektebi sayısının 14 okulda 20 muallim ile 1.420 talebe öğrenim görüyordu. 1890 yılı başlarında Kırkkilise merkezinde Rum cemaatine ait Cami-i Kebir, Hacı Zekeriya, Karakaş, Yapraklı ve Tellakzâde Mahallesi’nde erkek ve kız Rum mektepleri vardı.
Her sene okul açılışında muallim ve talebeler fotoğrafhanelerde hep birlikte anı fotoğrafı çektirirlerdi. ΖΉΤΩ ΤΟ ΣΧΟΛΕΊΟN ‘Okul İçin Yaşıyorum’ tabelası önünde Zaphiriades Fotoğraf Atölyesi'nde yeni ders yılı başlangıcında 1900’lü yılların başında çekilen bir fotoğraf görülmektedir.
Doğu ve Batı Trakya ile Balkanlarda yüzlerce yıldan beri yaşayan Türkler ve Rumların mübadele ile hayatları bir anda alt üst olmuş, doğup büyüdükleri yerlerden koparılmıştır. Bu hayatlar Türkiye, Yunanistan ve dünyanın dört bir yanında yeniden düzenlerini kurmaya çalışmışsa da, yaşanılan acı hatıralar sonra gelen nesillerde de unutulmamış ve hala anlatılmaktadır.
Gerek Zaphiriades Fotoğraf Atölyesi ve gerekse Fotoğrafçı Zaphiriades hakkında araştırılması ve gün ışığına çıkarılması gereken fotoğraflar ve bir hayat hikâyesi muhakkak vardır. Zaphiriades ailesinden birileri ile temas sağlanıncaya kadar, şimdilik Kırklareli tarihe düşebileceğimiz not bu kadar.
KAYNAKLAR
https://www.infocenters.co.il/gfh/notebook_ext.asp...
https://www.koleksiyonevi.net/.../kirk-kilise-kirklareli...
https://www.istanbulmuzayede.com/.../fotografcilik-tarihi...
https://www.awm.gov.au/collection/C2082396
https://collectio.bid/listing/view/5c6953a0bf0474d262468ab8
https://mlp-blo-g-spot.blogspot.com/2019/10/zoiros.html
https://www.modamuzayede.com/.../fotograf-yahudi-fotog
https://tr.wikipedia.org/wiki/Balkan_Sava%C5%9Flar%C4%B1
https://www.koleksiyonevi.net/urun/552550/kirkkilise
https://collectio.bid/?search=k%C4%B1rklareli
Σαράντα Εκκλησίες της Ανατολικής Θράκης ‘Saránta Ekklisíes tis Anatolikís Thrákis’ Doğu Trakya’nın Kırkkilise’si, Ioánnou S. Giannakóponlon, 1994
