140 YIL ÖNCE İLK KIRKLARELİ KİTABINI YAZAN HEMŞERİMİZ : Melissinos Hristodulu Christofotoulou
Ahmet Rodopman
Kırklareli’ mizin tarihi ile ilgili araştırmaları derinleştirirken, tarihi belge eksikliği engellerin başında gelmektedir. Bunu aşmak için daha farklı ve Türkiye dışındaki, özellikle de Yunan ve Bulgar kaynaklı belgelere baş vurmak zorunda kalıyoruz. Bu arada bir çeviri de karşıma çıkan ve bir hayli ilginç kişiliği ile dikkatimi çeken Melissinos Hristodulu Christofotoulou’ u daha detaylı inceleme ve edindiğim bilgileri de sizlerle paylaşma uğraşına giriştim. Bu konularda daha detaylı ve doğru bilgilere ulaşabilme amacıyla Osmanlıca ve Türkçe bilgilerin yetersizliği nedeniyle, önünü alamadığım merakım beni Grekçe öğrenmek için çalışmak zorunda bıraktı. Önce internetten çevirilerden yaralanırken, İstanbul Rum’u olan eski bir arkadaşımdan yardım alarak ancak bu kadar yapabilir hale gelebildim. Çünkü Kırklareli’mizde günümüzden 1400-1500 yıl öncelerinden başlayan bir Roma İmparatorluğu ve Rum yerleşimi bulunmaktadır. Yerli Rumların okuyup, yazma ve belge bırakma alışkanlıkları Türkler’den daha iyi olması nedeniyle de onlardan yararlanmayı umuyorum. Ah bir de Kırklareli’ ni yok eden yangınlar ve yağmalar olmasaymış bu günlere çok daha fazla belge ve bilgi kalabilirmiş. Bulabildiklerimizi değerlendirebilirsek, kentimize dair pek çok noktayı aydınlatmış olabiliriz diye düşünüyorum.
Araştırmalarımı 1800 lü yılların başlarına kadar getirdiğimde, pek çok ilgi çekici kişi ve olayla karşılaştım. Bunların başında da, kentin tarihi ile ilgili ilk derli toplu bilgi veren yazılı eseri 1880 yılında basılmış olan, Melissinos Hristodulu gelmektedir. Yazmış olduğu PERİGRAFİ İSTORİOGEOGRAFİKİ TİS EPARHİAS TON SARANTA EKKLİSİON , ‘’Kırklareli Sancağı’ nın Tarihi ve Coğrafi Açıdan Tasviri’’ adlı çalışması beni bir hayli heyecanlandırmıştır. Bu eser kendi konusunda bir ilk olmasının yanı sıra, Kırklareli’ nin 140 yıl önceki durumunu yansıtması açısından bence çok önemli bir yapıttır. Gelen günlerde bu çalışmadan çıkarsadığım önemli noktaları 140 yıl sonrasının yani günümüzün Kırklareli’ si ile karşılaştırmasını birlikte yapmak istiyorum. Sanırım sizlerinde çok ilgisini çekecek sevgili Kırklareli’ mize bir buçuk asır geriden bakıp farklı değerlendirmeler yapmamızı sağlayacaktır. Yazarının özelliklerini araştırınca da bir kez daha hayretler içinde kaldım. 66 yaşında vefat eden Melissinos Hristodulu ’ nun yaşamına sığdırdığı o kadar çok şeyin olduğunu görünce şaşırmadan edemedim. Günümüze değin adının pek duyulmamış olmasını ve hatırlanılmamasını kendimce kınadım ve bir Kırklareli sevdalısı olarak utandım.
Melissinos Hristodulu 1855 yılında Kırkklise’ de yaşamakta olan, ekonomik düzeyi bir hayli iyi, dinine bağlı, yerli bir Rum ailenin çocuğu olarak dünyaya gelir. İlk ve Orta okul tahsilini Kırkkilise’ de yapan yazarımız, öğrenimini İstanbul’ da o zamanlar Mekteb-i Kebir diye adlandırılan Balat Rum Lisesinde tamamlamıştır. Yüksek öğrenimi için Atina’ ya giden Melissinos Hristodulu , Hukuk Fakültesini bitirip, hukuk doktorasını da verdikten sonra çok sevdiği şehri Kırkkiliseye’ ye dönmüştür. Burada bir süre öğretmenlik ve avukatlık yaptıktan sonra Selanik’ e ve Gümülcine’ ye gitmiş ve değişik kiliselerde din eğitimi alarak piskoposluk aşamasına kadar yükselmiştir. Bu arada Kırkilise’ nin o güne kadar yazılmamış olan tarihini yazmış ve 26 Ekim 1880 tarihinde Atina’ da kitap olarak bastırarak günümüze kadar gelecek olan bir hayli orijinal bilgileri bizlere sunmuştur. Küçüklüğünden beri istediği ve ailesinin de büyük arzusu olan din adamı olmak için çeşitli kiliselerde görev yapmış, keşiş olarak yaşamış, İstanbul’ da, Filibe’ de ve Gümülcine’ de değişik kiliselerde ve patrikhanede çalışan Melissinos Hristodulu üst düzey bir din görevlisi olarak Hatay’ da, Morinia ‘ da ve Taşos’ ta Metrapol olarak görev yapmış ve ismine dini bir rütbe olan Christofoulou’ yu ileve edilerek, Melissinos Hristodulu Christofotoulou olarak anılmaya başlanmıştır.
Uzun yıllar üzerinde çok çalıştığı kiliselerde müzik eğitimi verecek okulların açılmasına yoğun emek vermiş, Kilise Müziği oluşturacak kapsamlı çalışmalar yapmıştır. Özellikle kilise korolarında söylenmesi amacı ile kutsal eserler bestelemiş ve bunları kitaplaştırmıştır.
İstanbul’ da Piskoposluk yaptığı o yıllarda İstanbul’ da özellikle Rum vatandaşlarımızın yoğun olarak yaşadığı Kurtuluş semtini o zaman kullanılan adı ile ‘’Tatavla Tarihi’’ olarak yeni bir kitap olarak hazırlamıştır. Yakın zamanda Türkçe olarak basılan bu kitapta da Kurtuluş semtinin tarihi ile ilgili bir hayli ilginç belgeler bulunmaktadır.
Bütün bunların yanında hukuk ile aile ilişkileri ve tarih ile ilgili de kitaplar yazmış, bıraktığı çok sayıda mektup, yazı ve belge ile değerli bir külliyat oluşturmuştur.
Yazdığı ve yayınladığı başlıca eserler şunlardır:
1) Kırk Kilise Vilayeti (1881), s. 104.
2) Taslak Hukuk Kitabı AD "Evliliğin Önündeki Engeller" (1889), s. 276.
3) Taslak Hukuk Kitabı B "Cehalet" (1895),Sayfa 176.
4) Trakya ve Kırk Kilise. Bazı idari dini konulardan sonra (1897), s. 304.
5). Ritim, zamana ve günün önemine göre kilise müziği (1900), s. 32.
6) Kutsal Melodimizin icrasındaki uyum (1902), s. 16.
7) Kehanetler ve eklerden sonra nekrosimous dizisinin Typikon'u (1905), s. 80.
8) Mutluluk Hakkında…. Didaktik konuşma (1908), s. 32.
9)Tatavlas (Tatulon Tarihi) (1913), s. 352.
10) Taslak Hukuk Kitabı AD "Evliliğin Engelleri". Baskı BD (1938), s. 431. Metropolit Melissinos'un ani ölümü nedeniyle bu son kitap, 1938 yılına kadar el yazması ve notlar olarak kamış, Avukat yeğeni tarafından, Atina Başrahibi Emmanuel Farlekas ile birlikte çalışılarak yayına hazırlanmıştır.
Yaşamının sonuna doğru Gümülcine Metropoliti olan Melissinos Hristodulu Christofotoulou, burada daha az kalarak Taşoz Adasına geçmiş, yazar orada hastalanmış ve ısrarla doğduğu yer olan Kırkkilise’ ye götürülmesini istemiştir. Son arzusunun dünyaya gözlerini açtığı toprağında yine gözlerini yummak istemiş olması, onun şehrine ne denli tutkun olduğunun da bir göstergesidir. Beyin kanaması geçirdiği belirtilen yazar, nihayet 66 yaşında çok sevdiği Kırkkilise’ de 2 Ekim 1920 tarihinde son nefesini vermiştir. O zamanlar Kırkkilise olarak bilinen şehrimizde toprağa verildiği bilinen bu değerli yazarımızın ne yazık ki mezarına bu güne değin bulunamamıştır. 1922 yılında Lozan Antlaşması sonucunda zorunlu olarak şehri boşaltıp giderlerken Yunanlı’ ların yakıp yıkmadıkları yer kalmadığı için, kalan mezar taşlarının da yeni yerleşim yerleri yapımında kullanıldığı söylenilmektedir. Hemen o yıllarda yapılan Mübadele ile de Trakya’ da yaşayan hemen hemen bütün Rumların Yunanistan’a gönderilmeleri ile şehrimizden Yunan varlığı tamamen tükenmiştir.
Burada kısaca yaşam öyküsünü vermeye çalıştığım, Melissinos Hristodulu Christofotoulou’ nun yazdığı ‘’Kırklareli Sancağı’ nın Tarihi ve Coğrafi Açıdan Tasviri’’ adlı kitabının ön sözünde << Çok sevdiğim Kırkkilise, bu eser doğma büyüme bu kasabanın evladı Melissinos Hristodulu tarafından sana duyulan derin sevginin çok küçük bir nişânesi olarak ithaf edilmektedir.>> demektedir.
26 Ekim 1880 tarihinde Atina’ da bastırmış olduğu kitabında 15 bölümde Kırkkilise’ yi ve ona bağlı diğer yerleşim yerlerinin tarihlerini, coğrafi özelliklerini, nüfus, eğitim, iklim, sanayi ve ticaretini etraflıca anlatmıştır. Bu kitabın en önemli özelliğinin konusunda bir ilk oluşudur. Uzun, güç ve ayrıntılı olarak yazılan bu kitaba kaç yılını verdiğini bilemiyoruz yazarın. Ancak 25 yaşında kitabını bastırdığını anladığımıza göre, epey yoğun bir gençlik enerjisini harcadığını anlayabiliyoruz. Her yazdığı yere özellikle kendisinin gittiğini, bütün bilgileri kendisinin toplayıp yorumlayarak yazdığını düşünürsek, verdiği emeğin değerini daha iyi anlayabiliriz. Bütün bunları yapıp bizlere 141 yıl öncesindeki şehrimiz ile ilgili bilgileri aktaran yazara minnettarlığımız daha da artmaktadır. Ne yazık ki bu temel bilgilerin elde olmasına karşın bunca yıl içerisinde ancak benzeri 3 kitap oluşturulabilmiştir. Bunlarda 1938 yılında Prof. Dr. Arif Müfit Mansel, 1948 yılında Ali Rıza Dursunkaya, 1995 yılında Nazif Karaçam’ ın yazdığı Kırklareli ve Çevresi ile ilgili kitaplardır.Zaman zaman yararlandığımız bu kitaplarında üzerinde gelen günler içerisinde yazar , tartışırız umarım.Her bir eseri hazırlayıp, bizlere sunan bu değerli yazarlara tekrar tekrar teşekkürlerimizi sunar, minnettarlıklarımızla rahmetler dileriz.
Sanırım yazımızı, yazarımız Melissinos Hristodulu Christofotoulou’ nun yazdığı kitabının sonuna eklediği, kitabı ile ilgili dilek ve düşüncelerini aktardığı cümlelerle sonlandırmak en doğrusu olacak. Şöyle yazıyor kitabının sonunda yazarımız.
<<Kırkkilise tarihini daha eksiksiz bir şekilde araştıracak yazarlara yararlı olması ve en azından bu yönde faydalı olması ümidi ile halkın beğenisine sunmaktayım. Daha uygun ve daha uzman bir başkasının bana bu çalışmadan daha kapsamlı ve daha mükemmel bir eser takdim edilmesini diliyorum. >>
Kaynakça:
1- https://www.pemptousia.gr/2021/02/melissinos-christodoulou-enas-episkopos-tou-patriarchiou-me-ousiastiki-simvoli-sta-themata-tis-mousikis/
2- http://haritatatavla.org/kurtulus-tatavla-semt-tarihcesi/ TATAVLA
3- https://sidirasioannis-amvonfanariou.blogspot.com/2017/08/1914-1921.html
4- http://users.sch.gr/markmarkou/1901_1930/1920/koim/melissinos_christodoulou.htm
5 - Doğruöz, V. T. Dökmeci, V. Çiftçi, A. (2020). Kırkkilise Sancağı’nın Tarihi ve Coğrafî Açıdan Tasviri (Perigrafi İstoriogeografiki Tis Eparhias Ton Saranta Ekklision) Adlı Eser Tercümesinin Kırklareli Tarihi Açısından Yorumlanması. October 2020. Anadolu ve Balkan Araştırmaları
