KIRKKİLİSE’ DEN KIRKLARELİ’YE EĞİTİM Sıbyan ve İbtidâi Mektepleri, İlkokullar
Hasan ÇALIKUŞU
Selçuklu döneminde sıbyan (çocuk) mektebi modelleri medrese eğitiminin bir başlangıcı olarak ortaya çıkmış, Fatih Sultan Mehmet dönemiyle İstanbul’a girmiş, Kanuni Sultan Süleyman ise ‘Şehzade Sıbyan Mekteyaebi’ni 1548 yılında Eminönü‘nde açmıştı.
Sıbyan mektepleri Osmanlı Devleti’nde eğitim sisteminin ilk basamağıdır. Sıbyan mektepleri daha önceleri bir külliye, cami veya mescid bünyesinde bir imam veya muallim ‘hoca’ ve onun yardımcısı olan ‘kalfa’ dan oluşmaktaydı. Ayrıca bir temizlikçi hademe veya kapıcı ‘bevvâb’ ile talebelerin fiil ve hareketlerini kontrol eden, evine götürüp getiren ve teneffüslerde düzeni sağlayan bir görevli ‘mubassır’ bulunmaya başladı. Çocuklar 4 yıl, 4 ay, 4 gün olunca mektebe başlayabilir, okuma, yazma, Kur’an, aritmetik gibi temel eğitimler alır ve yedi yaşında eğitim sona ererdi. Sıbyan mektepleri en yaygın eğitim kurumlarından olup “mahalle mektebi” olarak da adlandırılırdı.
Köylerde ise şartlar daha zordu. Mektep olmadığı gibi bazı büyük köylerde imamlar camilere bitişik dar, karanlık ve rutubetli odalarda hasırlar üstünde oturarak din dersi yanında talebelere yanlış ve hurafelere dayalı muzır fikirler telkin ederlerdi. Bunlara tabii ki mektep denilemezdi.
-1500- Kuruluş tarihi tam olarak bilinmese de, Kırkkilise’de 1500’lü yılların sonuna doğru Hızır Bey Camii avlusunda Kubad Paşa Medresesi açılmıştı. Balkan Harbinden önce Müderris Hafız Ahmet Efendi’nin idaresi altında 14 talebesi vardı.
Kubad Paşa Medresesinde din bilgisi ve Arapça dersler yapılırdı. Sıbyan mekteplerinde ise Kur’an-ı Kerim, İslami bilgiler ve hesap dersi verilirdi. Türkçe yazı olarak da senelerce ‘Rabbi yessir’ yazdırılırdı. O sıralarda mektep hocalarının maaşları yoktu. Mektepteki hocalarının geçinmesi için çocukların babaları her hafta hallerine göre 10, 20 ve 40 para kadar bir haftalığı bahşiş olarak gönderirdi.
Mektebe yeni başlayan çocuklar için merasim yapılırdı. Çocuğa temiz elbise giydirilir, mektebe getirilir, muallim tarafından Besmele-i Şerife çektirilir. Çocuk hocanın dediğini tekrarlayarak Rabbi yessir ve Elif-ba'dan birkaç satır okutulurdu. Çocuğun ailesi o gün hocaya bir kat çamaşır, para, hediye ve ikram verirdi. Ayrıca zengin ve fakir ayırt etmeden mektepte mevcut olan tüm çocuklara birer külah şeker ile o zamanlar çifti 10 paraya olan susam simitlerden dağıtılırdı. Bir çocuk Kur’an-ı Kerim hatim ettiği vakit hatim duası yapılır ve yine hocaya münasip ikramlar yapılırdı.
-1557- Emin Ali Çelebi adında Kırkkiliseli hayırsever 1557 yılında Hamzabey’in bağışladığı arsa üzerine bir şer’iye mahkemesi binası inşa ettirdi. Osmanlı-Rus Savaşı'ndan sonra Ruslar tarafından karargâh olarak kullanılarak harap bir halde bırakılan bina onarılacak ve bir mektep yapılacaktı.
-1847- Sıbyan mekteplerinden sonra aileleri istese dahi 1847 yılında yayınlanan talimnameye kadar kız çocuklarının tahsile devam etmesine izin verilmezdi. Buna rağmen sıbyan mekteplerini bitirenler yazı yazmaya ve doğrudan doğruya bir Türkçe kitap okumaya yetecek kadar eğitim maalesef alamıyorlardı.
-1870- Kırkkilise’de 1870’li yıllarda üç sıbyan mektebi bulunmaktaydı. Hızır Bey Camii karşısında o zamanlar Cemaati İslamiyeye ait binada Abdül Vahap Efendi Mektebi (mualimi Vahap Efendi, Kırımlı idi) vardı ve sonradan mektebin adı Hacı Ahmet Efendi Mektebi adını aldı. Diğeri Tırnova Caddesi Türbe sokağının sonunda Osmanağa Camii yanında Osmanağa Mektebi (Balkan Savaşlarında Bulgarlar tarafından camiyle birlikte yıkıldı), üçüncüsü de Dereüstü sokakta bir zamanlar Belediye Elektrik Santrali ve İtfaiye olan binada (İl Halk Kütüphanesi’nin alt sırası, şimdi otopark) Hacı Seyit Ahmet Efendi ve sonraları Balcı Mehmet Efendi Mektebi adını alan mekteplerdi.
-1877- Osmanlı-Rus Savaşı sonrası Rus istilasında Kubad Paşa Medresesi ve kütüphanesindeki 6000 cilt kitap yağma edildi, medrese harap bir halde bırakıldı. Kubad Paşa Medresesi 19. yüzyıl sonlarına kadar faal durumdaydı, ancak son zamanlarda sadece yedi talebesi bulunmaktaydı. Savaşa kadar şer’iye mahkemesi olarak kullanılan binayı Ruslar karargâh olarak kullandı.
-1878- Kırkkilise mutasarrıflığına Nisan ayında atanan Giritli Cavit Paşa işgal altındaki kasabayı Ruslardan teslim aldı.
Şavaş sonrası birkaç sene daha sıbyan mektepleri faaliyetlerine devam etti. Daha sonra mekteplerin idaresi Kırkkilise Cemaati İslamiye ve Maarif Meclisine verildi, vakıf akar gelirlerinden muallimlere birer miktar maaş ödendi. Sıbyan mektepleri Tanzimat'tan sonra ‘ibtidâi’ adını aldı. İbtidâi mektepleri, sıbyan mektepleri gibi ilköğretim seviyesinde idi.
İbtidâi okulları, Abdülhamid devrinde yapılan reformlarla daha önem kazandı ve köylere kadar yaygınlaştı. Bu dönemde ilköğretim zorunlu hale getirildi. Bu gelişmelerle 4 yıllık ibtidâi mekteplerinde talebeler rüştiyelere daha iyi hazırlanmaya başladı.
-1879- Yayla meydanındaki 1833 yılında yapılmış olan eski Rum mektebinin başmuallimi Molinos Efendi’ye 1879 yılında Kırkkilise’nin Rus istilası sırasında Balkanlardan göçen muhacirleri mektebinde koruyarak yardım etmesi ve pek çok hizmetinden dolayı beşinci dereceden bir kıta mecidiye nişanı verildi.
-1881- Kırkkilise Mutasarrıfı Giritli Cavit Paşa Ruslardan harap kalan mahkeme binasını onararak 1881 yılında 5 derslik, bir öğretmen odası, bir yemekhane ve bir teneffüs alanı olmak üzere yeniden yaptırdı ve rüştiye mektebini (Ahmet Mithat Okulunun olduğu yer) buraya nakletti. Cavit Paşa imara ve eğitime önem veriyordu.
-1882- Kırkkilise merkezinde eski mekteplerin yerine 1882-1884 yılları arasında 2 erkek (zükûr) ve 1 kız (inâs) ibtidâi mektebi açıldı. Cami-i Kebir ve Karaca İbrahim Mahallesi İbtidâileri erkek, Hacı Zekeriya Mahallesi İbtidâisi kız mektebiydi. İlerleyen yıllarda Hacı Zekeriya Mahallesi’ne kız mektebine ilave olarak bir de erkek ibtidâi mektebi inşa edilecekti.
-1884- Kırkkilise sancağında 1884 yılında 148 ibtidâi mektebi bulunuyordu.
-1892- Kırkkilise kasabasında 1 rüştiye, 3 iptidâi ve 12 Rum, Bulgar ve Yahudi mektebinde toplam 1.390 talebe eğitim görüyordu.
Kırkkilise Cami-i Kebir Erkek İbtidâi Mektebi’nde başmuallimler Hacı Ahmet Efendi ile Hafız Mehmet Efendi 180 talebeye, Karaca İbrahim Erkek İbtidâi Mektebi’nde başmuallim Muhammed Efendi 40 talebeye, Hacı Zekeriya Kız İbtidâisinde başmuallim Süleyman Efendi ile ikinci muallim Halil Efendi 190 talebeye eğitim veriyordu.
Yayla meydanındaki eski Rum mektebinde 1884-1892 yıllarında Başmuallim Petrokovaçidi Efendi, ikinci muallim Melendiyos ve Dimostanos Efendiler görev yapıyor, mektepte 46 talebe eğitim görüyordu.
-1893- Kırkkilise sancağında 1892-93 yılında Müslümanlar için 113 ibtidâi mektebinde 3212 erkek ve 1542 kız öğrenci, gayrimüslimler için 85 okulda 4581 erkek ve 1513 kız öğrenci vardı. Yani 1893 yılında 139 bin nüfuslu Kırkkilise sancağında talebe sayısı 10.848 olup, nüfusun % 7,8 ’i ibtidâilerde talebeydi.
-1898- Kırkkilise’de ‘Kınkın İsmail’ tarafından 1898 yılında açılan özel bir Şule-i Maarif Mektebi vardı, 2 yıl kadar yaşayabildi. Edirne Metropolit’ine ait olan Yayla Rum Mektebi 1898 yılında rüştiye derecesinde 91 erkek talebeye eğitim vermekteydi.
-1900- Yayla mahallesindeki sadece erkek talebelerin eğitim gördüğü eski Rum mektebinde Petrokovaçidi Efendi’nin vefatı veya ayrılmasıyla başmuallimliğe Yani Angali Efendi geldi. Mektepte talebe sayısı azalarak 45’e düşmüştü.
Müslümanlara ait ibtidâi mekteplerden Hızırbey Camii karşısındaki kadastro binasının yerindeki Hacı Ahmet Efendi Mektebi bu yıllarda yandı.
-1902- 1833 yılından beri faaliyette olan eski Rum mektebi, artık metruk ve harap bir halde olduğundan yenisinin yapılmasına karar verildi. Bunun için Rum piskoposu Kırkkilise Belediye Meclisi’ne başvurdu. Kırkkilise Belediye Kalfası Haralumbo’ya fiyat ve keşif defteri hazırlatılarak, yeni inşa edilecek Rum Rüştiyesinin planları yaptırıldı.
Kırkkilise sancağı gayrimüslimleri mektep inşa ve tamirine önem vererek birçok yeni mektep inşa etmişlerdi. Bu mekteplerin inşa giderleri Kırkkilise’deki gayrimüslim halkın yardımları, kilise sandığı ve zengin gayrimüslimler tarafından karşılanmıştı. II. Abdülhamid devrinde Kırkkilise’de inşa edilen okullardan günümüze kadar ulaşan binalar arasında Cami-i Kebir Mahallesi’nde Yayla meydanındaki Rum mektebi de bulunmaktadır.
-1903- Eski Rum Mektebi’nde muallim olarak Kostandi ve Mihalaki Efendiler vardı, ancak bakımsız kalan mektepte eğitim artık verilemiyordu. Yeni mektebin yapılması için gerekli 1200 altın Rum cemaati ve kiliselerinden iane defterine isim ve miktarı kaydedilerek yardım olarak toplandı.
-1905- Yayla mahallesindeki yeni Rum mektebi tam olarak bitmese de eğitime başladı. Sadece erkek öğrenciye eğitim verilen mektepte iptidâi beş yıl, rüştiye üç yıl sürüyordu.
Sultan Abdülhamid devrinde 1905 yılına gelindiğinde Mutasarrıf Galip Paşa zamanında Kırkkilise merkezinde iptidai mektepleri dağınık yerlerde ve sağlık yönünden uygun olmayan toprak ve loş odalarda acınacak vaziyette faaliyetlerine hala devam ediyordu. Bu okulları inşaat tarzı mükemmel devrin şartlarına uygun, yeni ve sıhhi bir binada bir araya getiren şehrin orta yerinde Kırkkilise’deki Müslüman halka güzel bir mektep yapılması gerekiyordu. Mutasarrıf Galip Paşa, o vakit Cemaati İslamiye ve Maarif Encümeni kâtipliğini yapan ve Hacı Hasan Ağa Vakfı Mütevelli Kaymakamı Ali Efendi ile el ele verdi. Ali Efendi dürüst ve temiz bir kişiliğe sahip olup, Karaumur caddesinde 1940’lı yıllarda kerestecilik yapan Hamdi'nin babası, yapağı makinesi sahibi Hakkı’nın ağabeyi oluyordu. Böylece Mutasarrıf Galip Paşa’nın aracılığı ile halkın yaptığı bağışlara Efkaf (Vakıf) İdaresi de kaynak aktardı. İlk önce Sultan Beyazıd Mahallesi’nde Kayalık Çeşmesi bitişiğindeki büyük ev ve bazı arsalar kamulaştırıldı.
-1906- 8 Şubat 1906’da ‘Kırkkilise Mekteb-i Kebir-i İbtidâi’ adı ile açılan bu mektep, Edirne vilayeti genelinde inşa edilen en büyük ve görkemli ibtidâi idi. 1906 yılında genç bir maiyet memuru olan Fahrettin Bey (1940’lı yıllarda Vakıflar Umum Müdürü olan Fahrettin Kiper) bu okula ilk müdür olarak vekâletle tayin edildi.
Kırkkilise’deki kız ibtidâi ve rüştiyesi hariç bütün diğer mahalli mektep talebeleri buraya toplanmıştır.
-1910- Rüştiye mektebine 1892 yılında idadi mektebi de ilave edilmişti. Fakat mektepler artan talebe sayısını artık kaldıramayacak bir hale geldi. Öyle ki üç devreli eğitim yapılmaya başlandı. Maârif Nazırı ve Kırkkilise mebusu olan Emrullah Efendi’nin gayretleri ile Arif Paşa Köşkü, mülk sahibi Bulgar Pandrof’dan 500 altın liraya satın alındı ve idâdî mektep oraya nakledildi. Bu suretle boşalan Rüştiye mektebine kız iptidai ve rüşti mektebi yerleştirildi.
-1911- II. Abdülhamit döneminde Kırkkilise Küçük Yayla meydanında Parthenogogeio Yunan Kız Mektebi vardı. II. Meşrutiyet döneminde de mektep inşaatları devam etti. Hayırsever gayrimüslim vatandaşlardan Dimitri’nin eşi Evante üzerine mektep yapılması için Küçük Yayla meydanında arsasını bağışlamıştı. Gün geçtikçe artan talebe sayısı ilkokul ihtiyacını da artırıyordu. Sultan Mehmet Reşat zamanında Rum kız mektebinin (Tevfik Fikret Mektebi) temeli atıldı. Ancak I.Dünya Savaşı nedeniyle mektep inşaatı yarım kalacaktı.
-1912- Balkan harbinden sonra kız rüştiyesine bir de ana mektebi kuruldu ve faaliyeti Birinci Dünya Savaşı'ndan sonraya kadar devam etti.
-1913- 1906’da açılan Kırkkilise Mekteb-i Kebir-i İbtidâisinin adı kısa bir süre sonra II. Abdülhamid’e atfen ‘Hamidiye Mektebi’ (Hamidiye Numune Kebiri İbtidâi Mektebi) olarak değiştirilmişti. 1913 yılında ise Kırkkilise Mutasarrıfı Süreyya Bey zamanında mektep müdürü Mehmet Şerafettin Aykut’un (daha sonra Edirne milletvekili, avukat) desteği ve araştırmaları ile bu mektebin adı tekrar değiştirilerek ‘Kocahıdır Mektebi’ oldu.
Osmanlı Padişahı 2.Murat, Varna Büyük Meydan Muharebesi’nde Haçlı ordularıyla karşı karşıya geldiğinde Türk bahadırları arasında bulunan ‘Kocahıdır Bey’ yapılan kanlı savaşta Macar kralı Vladislas’ın kafasını kestiği, savaşın Osmanlıların zaferi ile neticelendiği rivayet olunur. Ayrıca büyük Türk bahadırı ve Varna kahramanı Kocahıdır Bey anısına Kırklareli'nin 5 kilometre güneybatısında, Kırklareli-Edirne yolu üzerindeki Karahıdır köyü yanında dört mermer direk üzerine kubbeli bir abide olan ‘Kocahıdır Anıtı’ da yaptırıldı.
Ahmed Rasim ise ‘Osmanlı Tarihi’ kitabında şöyle der: Sultan II. Murad, ordusuyla Varna üzerine yürüdü. İki ordu karşı karşıya geldi. Savaşın çıktığı anın ilk döneminde Osmanlı ordusu bozuldu. Önemli kumandanlardan bazıları şehit oldular. Sonunda padişahın yanında kapıkulu bölükleri haricinde asker kalmadı. Hatta Sultan 2. Murad dahi ricata başlamak üzereyken Karaca beyi: "Aman padişahım, sebat” diyerek durdurdu. Macar kralı Vladislas atını sürerek, padişahın üzerine hücum etti. Ancak ‘Koca Hızır’ isimli ihtiyar bir yeniçeri, ilk önce kralın atını sonra da kendisini keserek başını Sultan Murad'ın önüne koydu. Kesik baş hemen bir mızrağın ucuna takıldı, düşman askerine gösterildi. Bu dehşet verici manzaraya şahit olan düşman askeri geri çekildi. Kumandanlardan Davud Paşa arkalarından kovaladı. Osmanlıların yüzü gülmüştü.
-1920- Sultan Mehmet Reşat zamanında Rum kız mektebinin (Tevfik Fikret Mektebi) temeli atılmıştı. Ancak Birinci Dünya Savaşı nedeniyle mektep inşaatı yarım kalmıştı. Kırkkilise’nin Yunan işgalinde mektep, yerli Rum halkı tarafından yeniden yaptırılmaya başlandı.
-1922- Arif Paşa Köşkü satın alınmış ve idadi mektep olarak açılmıştı. 1920 yılında Yunan işgalinde idadi kapatılmış ve Arif Paşa Köşkü Yunan tümen karargâhı olarak kullanılmıştı. 1922 yılında Yunanlılar çekilince, bir süre sonra Yayla meydanında bulunan Rum mektebine ‘Ziya Gökalp’ adı verilerek ilkokul yapıldı.
Kocahıdır Mektebi ise Yunan işgali sırasında İngiliz, İtalyan, Fransız karargâhı ve Askeri Divanı Harp olarak kullanıldı ve birçok masum Türk’e burada ağır cezalar verildi. Kırkkilise’nin 10 Kasım 1922 günü sabahı saat 10'da Kuvayı Milliye kuvvetlerince kurtarılmasıyla mektebe Türk bayrağı merasimle çekildi ve 15 gün kadar Kırkkilise Hükümet Merkezi olarak kullanıldı. Çünkü Yunan işgali zamanında Kırkkilise Hükümet Binası tamamen yanmıştı.
Yine mektebin tarihi salonunda, Hürriyet ve İtilâfçıların kongre ve seçimi yapılırken, İttihat taraftarı genç subaylar seçimi engelledi ve parti mührünü İtilafçıların elinden alarak imha ettiler.
Ayrıca Kocahıdır Mektebi, Trakya müdafaa tarihine de tanıklık etti. Trakya'nın müdafaa kararını almak üzere Anadolu Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti okulun salonunda bir toplantı yaptı, delegelerini seçti ve Edirne'ye gönderdi.
Yunan işgalinde Rum kız mektebi (Tevfik Fikret Mektebi) Rum cemaati tarafından tamamlanmak istese de yine bitirilemedi. 1922 tarihindeki Kırkkilise kurtuluşuna kadar yalnız duvar kısımları yapılabildi ve yarım durumda kaldı.
-1923- Arif Paşa Köşkü’nde eğitim yapan Ziya Gökalp İlkokulu mevcut olan öğrencisine yeterli gelmiyordu. Yayla’daki Rum mektebi binası ilk olarak 1923-1927 yılları arasında Ziya Gökalp İlkokulu olarak kullanıldı. Bu nedenle öğrencisinin bir kısmı eski Rum mektebi binasına nakledildi. 1927 yılına kadar Ziya Gökalp İlkokulu hem Paşa Köşkü’nde hem de bu binada eğitimi sürdürdü.
-1924- Cumhuriyet idaresi kurulduktan sonra 20 Aralık 1924 tarihinde Kırklareli il yapıldı ve valilik teşkilatına kavuştu. Tevhid-i Tedrisat kanunu ile kız rüştiyesi kaldırıldı, Ahmet Mithat İlkokulu adı verilerek karma ilkokul yapıldı. Milli Eğitim Bakanlığı tamimlerine uyularak okula 1844-1912 yılları arasında yaşayan gazeteci-yazar Ahmet Mithat Efendi’nin adı verildi.
Saltanat devrinde köylerde mektep sayısı azdı. Bazı köylerde ise cami imamları uygun olmayan fiziki şartlar altında talebelere din dersi eğitimi yapmaya çalışıyordu. Bu nedenle köylerde okuma yazma oranı çok düşüktü hatta okur yazar tek bir adam bulunamadığından köy halkı herhangi bir şey yazdırmak veya okutmak için köy köy dolaşıp okur yazar birisini bulmaya çalışırdı.
Cumhuriyet devrinde ise köylerde bir taraftan modern mektepler açılmaya başlayınca sadece talebeler değil bir taraftan da kadın erkek bütün köy halkı okutulmaya başlandı. Ayrıca köylünün bilgisini artırmak için Kırklareli’nin 105 köyünde halk okuma odaları açıldı, birçok kitap, gazete ve faydalı mecmualar temin edildi. Bunun neticesi Cumhuriyetin ilk 15 yılında bütün köylerin yarısından fazlası okuyup yazmaya başladı.
-1927- yılında Kırklareli ili toplamında faaliyette olan ilkokul sayısı 101, öğretmen 164, erkek öğrenci 4051, kız öğrenci 2955 olmak üzere 7006 öğrenci vardı.
-1928- Dönemin Maarif Vekili Mustafa Necati Kırklareli ziyaretinde yarım kalmış okulların bitirilmesi talimatını verdi.
Mustafa Necati, ‘Tevhidi Tedrisat’ sürecinde ve ‘Harf Devrimi’ esnasında 1925-1929 yılları arasında Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı yaptı. Bu dönemde Maarif Teşkilatı’na dair kanunu çıkardı, eğitim işlerini valilerin kontrolünden çıkararak bakanlığın kontrolüne aldı, ‘Maarif hizmetinde asıl olan öğretmenliktir’ hükmü ile öğretmenlik mesleğini itibarlı hâle getirdi, öğretmenlerin özlük haklarına ilişkin düzenlemeler yaptı, 10 bölge merkezinde birer öğretmen okulu inşaatını başlattı. O zamanlar Balıkesir Necatibey Muallim Mektebi’ne ve bugün Balıkesir Necatibey Eğitim Fakültesi’ne adı verildi.
Rum kız mektebinin temeli atılmış, savaş ve işgal nedeniyle bitirilememişti. Cumhuriyetin ilanından sonra, Vali Ahmet Durmuş’un zamanında kâgir bina, İl Özel İdaresi’nce 9500 lira harcanarak noksanları tamamlandı. 7 odalı olarak ‘Tevfik Fikret Okulu’ adı verilerek ‘Harf İnkılabı’ ile birlikte 10.11.1928 tarihinde Tevfik Fikret İlkokulu adı ile açıldı. Eskiden okulun karşısında ‘İl Özel İdaresi’ ile biraz aşağıda güney kısmında ‘Adliye’ vardı. Tevfik Fikret adının okula verilmesi o tarihlerde gelen Milli Eğitim Bakanlığı'nın genelgelerine uyumuş olmasındandı.
-1931- Hasan Paşa Caddesi üzerinde bulunan Cumhuriyet İlkokulu’nun yerinde daha önce bir Rum Mektebi ve yanı başında bir de kilise vardı. Rum mektebi kapandıktan bir süre sonra okul Vizeli ünlü eğitimcinin adı verilerek Selim Sabit Bey Okulu olarak faaliyetini sürdürdü. Selim Sabit reformist görüşlerini söylediğinde çalkantılı bir devir yaşanıyordu.
Vali Mustafa Arif Bey zamanında İl Özel İdaresi tarafından 8500 lira harcanarak 3 sınıflı bir okul yapıldı, ancak Karakaş mahallesinin kalabalık nüfusuna yeterli ve kullanışlı değildi.
-1933- Arif Paşa Köşkü’nde açılan ortaokulda talebe sayısı artınca 1930 yılında Yayla’daki eski Rum okuluna taşındı. Ziya Gökalp İlkokulu da 1933 yılında Arif Paşa Köşkü’ne kaldırıldı.
Cumhuriyet İlkokulu birkaç yıl önce yapılmasına rağmen yeterli ve kullanışlı değildi. Vali Faik Üstün zamanında öğrenci sayısı da dikkate alınarak sınıflar genişletildi ve iki sınıfa indirildi.
-1935- Kırklareli ilinin tamamında 101 ilkokulda öğretmen sayısı 187’ye, öğrenci sayısı 7713’e çıktı.
-1937- 1933 senesinde vilayet mekteplerinde 7834 talebe varken 1937 öğretim yılında Kırklareli ilinde 14304 öğrenci vardı.
-1938- Cumhuriyetin ilk 10 yılında Kırklareli ilinde köylerde 22 mektep yapılmıştı. Cumhuriyetin 15. yılında Kırklareli ilinde Trakya Umumi Müfettişi Kâzım Dirik ve Kırklareli Valisi Faik Üstün ve B.Hasip Koylân zamanında son beş yılda 63 ilk mektep binası, 34 köy konağı, 8 muallim evi, 1 talebe pansiyonu, 4 okuma odası, 6 konuk odası yapılmış olup, 38 adet yapımı devam eden mektep binası vardı. Böylece köylerde 33 okuma odası, 11 köyde 16 muallim evi, Demirköy, Pınarhisar ve Pehlivanköy’de toplam 100 yataklı talebe pansiyonu bulunuyordu.
-1940- İlkokul sayısı 74, öğretmen sayısı 184’e düşerken, öğrenci sayısı 14105 oldu.
-1945- Bu yıl 90 ilkokulda, 252 öğretmen, 12535 öğrenciye eğitim veriyordu.
-1948- Kırklareli Milli Eğitim Müdürü Hilmi Tuncer ile birlikte Merkez Milli Eğitim memuru ve Ahmet Mithat başöğretmeni Vefik Sözen, Merkez İlköğretim Müfettişi Necati Erinç, Milli Eğitim müdür başkatibi Rahmi Tuncar, Milli Eğitim katibi Hasan Çubukçu ve Milli Eğitim katibi bayan Hikmet Sezgin bulunuyordu.
Kocahıdır İlkokulu’nda Başöğretmen Kâzım Konuralp, öğretmen Eşref Gürdal, Avni Tüzün, Hacer Sözen, Rezan Yücesoy, Mahter Ergenekon, Aliye Ünsal, Havva Başeğmez, Nezihe Mengü vardı.
Ziya Gökalp İlkokulu Başöğretmeni Ahmet Akşit idi. İdris Uluocak, Latife Ener, Maruf Öztürk, Nazif Tuna okulun öğretmenleriydi.
Tevfik Fikret Okulunda 5 sınıfta 360 öğrenci öğrenim görüyordu. Okulun bu yıla kadar ilköğretim hayatında 37 öğretmen çalıştı ve 530 öğrenci mezun oldu. Son 16 yıldır başöğretmen Hayri Gürsu ve öğretmen Kemal Tanyolaç okulda görevliydi. Hasan Fehmi Ener, Mücahit Türkoğlu, Türkan Ezgü, Leman Engürler, Nefise Güçyener, Melâhat Ayla, Atiye Aka, Fethiye Üçkün öğretmen olarak görev yapıyordu.
Ahmet Mithat Okulu’nda Başöğretmen Vefik Sözen’di. İlhan Berkman, Şaban Gürdal, Hamdiye Tuna, Sevdiye Akalp ve Meliha Yapan öğretmen olarak görev yapıyordu.
Uzun yıllar 2 sınıflı ve 2 öğretmenli olarak faaliyet gösteren Cumhuriyet İlkokulu 1948 yılında 104 öğrencisi vardı, öğretmenleri Tevfik Koçnard ve Bedriye Yenili idi.
-1950- Cumhuriyet İlkokulu iki geniş sınıf olarak uzun yıllar çalıştı, ancak yeni bir okula ihtiyaç duyuldu. Bu nedenle okul tamamlanıncaya kadar Yahudi-Karakaşbey sokağındaki Musevilere ait okula taşındı.
Kırklareli’deki 189 ilköğretim okulunda 301 öğretmen, 19317 öğrenci bulunuyordu.
-1955- Kırklareli’nde 191 okul ve 499 öğretmen ile beş yıl önceye kadar benzer olsa da, ilköğretimdeki öğrenci sayısı 25981’a çıktı.
-1957- Kırklareli Valisi B.Hasip Koylân zamanında, işadamı Hamdi Helvacığlu Vilayet Meydanında Atatürk Bulvarı üstünde İstasyona yakın bir yerde 10 sınıflı okul yaptırdı ve 9 Aralık 1957 tarihinde öğretime açıldı. Osman Oyman okulun ilk müdürü oldu.
Hamdi Helvacıoğlu, Bulgaristan'ın Hezergrad kasabasında üç erkek kardeşten en küçüğü olarak 1905 doğumlu olup, rüştiye okulunu bitirdikten sonra dört yıl da Bulgar okulunda eğitim gördü. Mübadele sonunda önce İzmir, daha sonra İstanbul'a geldi. 1934 yılında da ağabeyi Sabri Helvacıoğlu ile birlikte Kırklareli'ne gelerek ticaretle uğraştı. İkinci Dünya Savaşı sırasında işini İstanbul'a taşıyarak ihracat ve ithalat işleriyle uğraştı.
Hamdi Helvacıoğlu, devamında okulla ilgisini kesmedi, ihtiyaca göre okula imkân sağlamaya, yeni ek tesisler yapmağa, araç-gereç almağa, teşvik ve burs vermeye devam etti. Ayrıca Milli Eğitim Vakfı'nda "Hamdi Helvacıoğlu Fonu" oluşturarak yüksekokul kazanan başarılı ve ihtiyacı olan öğrencilere yardımlarda bulundu.
Tevfik Fikret Okulu’nun bakıma ihtiyacı vardı ve mimari özelliği korunarak büyük bir onarım yapıldı.
-1958- Kırklareli Valisi Alâeddin Eriş zamanında iki katlı yeni Cumhuriyet İlkokulu yapımına başlandı ve 6 sınıflı yeni okul 28 Nisan 1958 yılında tekrar açıldı. Öğrenciler taşınarak Musevi Okulu boşaltıldı. Yapı ve biçimi ile çok güzel olan Musevi Okulu aynı sokaktaki bir başka bina ile takas edildi ve okul binası yıkıldı. Yerine Kırklareli Ticaret ve Sanayi Odası yapıldı.
-1960- Kırklareli’nde ilköğretim okul sayısı 217, öğretmen 633, öğrenci sayısı ise 29765’e ulaştı.
-1963- Kırklareli Yayla meydanındaki Ziya Gökalp Ortaokulu 1963 yılına kadar faaliyetine devam etti. 1963-65 yılları arası Ticaret Lisesi olarak kullanıldı.
-1964- Ahmet Mithat Okulu’nda okul alanı içine yeni okulun temeli atıldı. Tarihi binanın restore edilmesi ve Eğitim Araçları Başkanlığına devredilerek milli eğitim hizmetlerinde kullanılması kararlaştırıldı.
-1965- Kırklareli ili toplamında faaliyette olan ilköğretim okul sayısı 223, öğretmen 1048, erkek öğrenci 20594, kız öğrenci 18847 olmak üzere 39441 öğrenciye ulaştı.
-1966- 1557 yılında inşa edilen mahkeme, karargâh, rüştiye, idadi ve ilkokul olarak kullanılan, Kırklareli eğitim tarihinde büyük yeri olan Ahmet Mithat Okulu hemen yanında yaptırılan 10 derslikli binaya 29 Ekim 1966'da taşındı. Bu tarihi bina restore edilerek Eğitim Araçları Başkanlığına devredildi ve yine Milli Eğitim hizmetlerinde kullanıldı.
Bu okuldan yetişen birçok kişi arasında Türkiye Çocuk Esirgeme Kurumu kurucusu Kırklareli Milletvekili Dr. Fuat Umay, ilk okuma yazmayı bu okulda öğrenen ve doktor olarak yetişen Profesör Dr Mazhar Osman Usman, emekli Korgeneral Kırklareli Milletvekili Kemal Doğan, emekli Jandarma Genel Komutanı Tümgeneral Şakir Güleş, Tümgeneral Burhanettin Denker ve 1909 yılında okulumuzun birinci sınıfına yazılan ve mezun olan daha sonra orduya diş tabibi olarak katılan savaşlarda malul olan ve emekliye ayrılan halen Malul Gaziler Dergisi kurucusu ve başyazarı şair Tevfik Abdurrahman Tanyolaç, ayrıca 1904'te okulumuzda yazılan ve mezun olan halen İstanbul barosuna kayıtlı Avukat Menehim Adato Haker, 27 İnşaat kimya makine ve elektrik mühendisi, 21 doktor, 29 idareci ve iktisatçı, 100'e yakın öğretmen ve yüzü geçkin subay, ilimizden yetişen ve 1910 yılında Maarif Nazırı bulunan Emrullah Efendi bulunmaktadır.
-1967- Kırklareli merkezinde Ahmet Mithat, Cumhuriyet, Hamdi Helvacıoğlu, Kocahıdır, Tevfik Fikret ve Ziya Gökalp yedi binada 6 ilkokul, merkeze bağlı nahiye ve köylerde 55 binada 45 ilkokul vardır. Bu okullarda 273 öğretmen, şehirde 3032 öğrenci, köylerde 7100 öğrenci bulunuyordu.
-1970- Kırklareli merkezinde Ahmet Mithat, Tevfik Fikret, Kocahıdır, Cumhuriyet, Ziya Gökalp, Kırkşehitler, Hamdi Helvacıoğlu ve Karahıdır okulu olmak üzere 8 ilkokul vardır. Kırklareli ilinde ise ilkokul sayısı 231, öğretmen 1210, erkek öğrenci 20726, kız öğrenci 19318 olmak üzere 40044 öğrenciye çıktı.
-1971- Yayla mahallesindeki eski Rum Okulu 1963’den beri depo olarak kullanılıyordu. 5 Ekim 1971 tarihinde danışma kurulu kararı ile yeni açılacak okulun adı ‘Vali Faik Üstün’ oldu. Tevfik Fikret Okulu’nda kapasitenin üstünde öğrenci olunca, öğretmenleri ile beraber öğrencilerin bir kısmı hemen yakındaki Vali Faik Üstün İlkokuluna nakledildi.
Faik Üstün 1886 yılında Milas’ta doğdu. 1907 yılında Mülkiye Mektebi’nden mezun oldu. 1910-15 yıllarında Karaburun, Bodrum ve Soma’da kaymakamlık yaptı. Daha sonraki yıllarda mülkiye müfettişliği görevinde bulundu.1924-25 Burdur, 1928-30 Amasya, 1928-30 Mersin, 25 Şubat 1932-25 Ocak 1936 Kırklareli, 1936-39 Niğde ve 1939-42 yıllarında Adana Valiliği yaptı. Seyhan Valisi iken 1942 yılında emekli oldu. 1942 yılında Toprak Mahsulleri Ofisi İdari Meclisi üyeliği yaptı. 1950 seçimlerinde Demokrat Parti Kırklareli Milletvekili olarak seçildi. 1966 yılında Ankara’da vefat etti.
Kırklareli Valiliği zamanında, ‘Okul Himaye Heyetleri’ kurdu, okulsuz köylerde 1933 yılında 40, 1934 yılında 20 bina yaptırdı. Bu okullar tamamen köy bütçesi ve köylülerin gayreti ile tamamlandı.
-1972- İlkokul sayısı 234, öğretmen 1103, erkek öğrenci 18748, kız öğrenci 17730 olmak üzere 36478 öğrenci vardı.
-1973- İl milli eğitim müdürlüğü görevinde Osman Gülal bulunuyordu.
-1977- Tevfik Fikret Okulu öğrenci sayısı yine fazlalaşınca zorunlu olarak ikili öğretime geçildi.
-1980- Cumhuriyet İlkokulu müdürü Nejat Bahçıvanoğlu zamanında okul içinde yapılan tadilatla 2 sınıf ve 2 ana sınıfı ilavesiyle okul 10 sınıflı oldu.
-1995- 142 ilkokulda, 2777 öğretmen, 27905 öğrenci vardı.
-1998- Temel eğitimin sekiz yıla çıkması ile Ahmet Mithat İlköğretim Okulu adı altında 8 sınıfta 601 öğrenci ile öğretime devam etti.
-2000- Kırklareli ilinde 156 İlköğretim okulunda 1148 sınıf öğretmeni, 513 branş öğretmeni, 39.081 öğrenci vardı. 13 İlköğretim okulunda ikili öğretim yapılıyordu. 145 yerleşim biriminden 3137 öğrenci, 47 merkez okula taşınarak eğitim veriliyordu.
KAYNAKÇA:
Selçuklularda Eğitim Faaliyetleri ve Yetişen İlim Adamları, Ali ÖNGÜL, 2003
Manisa’da Osmanlı Dönemi Mirası: Sıbyan Mektepleri, Elif SÜYÜK MAKAKLI-Betül OZAR, 2019
Kırkkilise Sancağı’nın Tar. ve Coğ. Açıdan Tasviri, Melissinos HRISTODULU,Atina Th. Papaleksandri Mat.,1881
Ali Rıza Dursunkaya, Kırklareli Vilayetini Tarih, Coğrafya, Kül.ve Eski Es.Yön.Tetkik,Yeşilyurt Bas.1948
Adem Ali Şahin, Tanzimattan Cumhuriyete Kadar Eğitim Sistemi, Yönetimi ve Denetimi, İSZÜ Sos.B.Ens, 2015
Büyük Selçuklu Devletinde Eğitim ve Öğretime Genel Bakış, İsmail GÜVEN
Manisa’da Osmanlı Dönemi Mirası: Sıbyan Mektepleri, Elif SÜYÜK MAKAKLI-Betül OZAR, 2019
Kırklareli (Kırkkilise) Mekteb-i İdadisi, Mesut AYAR
Efsaneden Gerçeğe Kırklareli, Nazif KARAÇAM, 1995
Bütün Yönleri ile Kırklareli ve İlçeleri, Nazif KARAÇAM, 1970
Kırklareli, Osman YALÇIN, 1970
Kırkkilise ‘Kırklareli’ Vilayeti Sıhhi İctimai Coğrafyası, Dr.Ahmet HAMDİ, Çeviri: Sinan ŞANLIER
Cumhuriyetin 15. Yılında Kırklareli, 1938
Kırklareli İl Yıllığı, 1967, Kırklareli Valiliği
Kırklareli İl Yıllığı, 1973, Kırklareli Valiliği
Kırklareli İl Yıllığı, 2000, Kırklareli Valiliği
Şevket Süreyya Aydemir, Suyu Arayan Adam, Öz Yayınları, Ankara 1959, s. 34-37.
https://islamansiklopedisi.org.tr/zuhdu-pasa
https://tr.wikipedia.org/wiki/Osmanl%C4%B1_%C4%B0mparatorlu%C4%9Fu%27nda_e%C4%9Fitim
Ali Coşkun YANARDAĞOĞLU Arşivi
Fuat FÜRKAŞ Arşivi
İlter SÖZEN Arşivi
Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Kadar Eğitim Sistemi, Yönetimi ve Denetimi, Adem Ali ŞAHİN, 2015
II. Abdülhamid Döneminde Kırkkilise (Kırklareli) Sancağında Eğitim ve Öğretim, Hümmet KANAL
Sâlnâmelere Göre İdari, Sosyal ve Ekonomik Yapısıyla Edrine Sancağı, Halûk KAYICI, 2013
Kırklareli (Kırkkilise) Rum Mekt.Vali F.Üstün İlko.Bir Eğitim Bin.Hikâyesi(1905-2005), Nuri GÜÇTEKİN
II. Meşrutiyet Osmanlı Meclis Zabıtlarında Bulgar Azınlıklarının Kilise ve Okul Sorunları, Gülnihâl BOZKURT
Melissinos Hristodulu,Kırkkilise Sancağı’nın Tarihi ve Coğrafi Açıdan Tasviri, Atina Th. Papaleksandri Mat.,1881
Kırklareli Şehri - Oya Esin KAYMAZ
Güngör MAZLUM, Ihlamurlar Açarken, 2015
Ahmet Mithat İlköğretim Okulu Slayt
Türkiye’nin Sıhhi-i İçtimai Coğrafyası Kırklareli Vilayeti, Türkan DOĞRUÖZ
1880 Tarihli Kırkkilise Sancağı’nın Tarihi ve Coğrafî Açıdan Tasviri, Türkan DOĞRUÖZ, 2020
Kırklareli Merkez İlçe ve Köylerindeki Gayrimüslim Eserleri, Barış TOPTAŞ, 2012
Osmanlı Tarihi 1, Ahmet Rasim,1999
Kırklareli ve Tekirdağ'daki Klâsik Dönem Osmanlı Camileri, Serpil YILMAZ, 2019
