KIRKLARELİ HALKEVİ: KURULUŞU VE KAPANIŞ NEDENLERİ(2)
Akın Güre
1929 yılı dünyada büyük bir ekonomik krizin yaşandığı bir dönemdir. Kapitalist sistemin geçirdiği bu ağır bunalımın sonuçları bütün ülkelerde hissedilir. Büyük bunalım 50 milyon insanın işsiz kalmasına, yeryüzündeki toplam üretimin %42 oranında ve dünya ticaretinin de %65 oranında azalmasına neden olmuştur.
Ekonomideki bu dibe vuruş Avrupa’da faşist partilerin güçlenme sürecini tetikler. Dünya giderek yeni bir savaşın eşiğine doğru sürüklenecektir. Lozan Antlaşmasını yaparak bağımsızlık savaşını taçlandıran Türkiye Cumhuriyeti Osmanlı'dan miras kalan Düyun-u Umumiye borçlarını ödemeyi üstlenmiştir ve ilk taksit 1929 yılında başlamıştır. O yıllarda ülkede henüz sanayi girişimleri hızlanmamıştır. 1923'den sonra kurulan tekstil ve şeker fabrikaları dışında devletçi uygulamalar yetersizdir. Bunalım Türkiye ekonomisine ağır bir darbe indirir. Özellikle tarım kesimi dünya tarım fiyatlarının gerilemesi nedeniyle fakirleşir. Öte yandan devlet ödemeler dengesi sıkıntısı çekmekte, Lozan Antlaşması nedeniyle de yeni vergileri devreye sokmakta zorlanmaktadır. Halkın artan yoksulluğu şikayet ve huzursuzlukları da peşinden getirmekte, tek parti yönetimine yönelik eleştiriler çoğalmaktadır. Yaşanılan bu dönem siyasi bir atılım için ülkede başlayan radikal değişimlerin başarılmasını güçleştirecek riskleri de barındırmaktadır. Nitekim İsmet İnönü başkanlığındaki Hükümete yönelik suçlamalar yaşanan ekonomik başarısızlıklar nedeniyle sertleşme eğiliminde ise de bunun toplumsal yansımaları ideolojik ve kültürel yönleriyle endişeler doğrucak bir kopma anlamına gelmektedir.
Gazi Mustafa Kemal başlarda yeni bir muhalefet partinin kurulması için talimat sayılacak tarzda bir müdahalede bulunmuş ve Serbest Cumhuriyet Fırkasının kuruluşu için arkadaşı Fethi (Okyar) beyi görevlendirmiştir.
Fethi bey Gazi'ye yazdığı 9 Ağustos 1930 tarihli mektubunda özetle, iç huzursuzlukla ilgili sıkıntının ekonomik ve mali durumdaki bunalımdan kaynaklandığını, bu durumun ise beş yıldan beri izlenen ekonomik ve mali politikadan ileri geldiğini savunmaktır. Hükümet'in gereksiz harcamalar yaptığını, halktan dayanamayacağı dayanılması güç ağır vergiler aldığını, yerli üreticileri kollamadığını söyler. Bütün bu nedenlerle köylünün ve halkın çabalarına rağmen meydana çıkan sonucun hoşnutluk verici olmadığını savunur. Cumhuriyet idaresinin devamlı olabilmesi için millet işlerinde tartışma özgürlüğünün gerektiğini hatırlatır ve bütün bunlardan ötürü laik olan ve fakat Cumhuriyet Halk Partisi'nin mali ve iktisadi, iç ve dış politikasının bir çok noktalarına karşı çıkacak ayrı bir parti ile siyasi mücadele sahnesine atılmak isteğini vurgular.
Gazi Mustafa Kemal'in ülkedeki huzursuzluğun demokratik yollardan giderilmesine yönelik bir çare olarak çok partili bir rejime geçişi teşvik etmesi ülkenin o yıllarda yaşamış olduğu çok yönlü krizin yönetimi açısından ibret alınacak bir yaklaşım olsa gerek.
Ancak beklentinin bu almasına karşılık yapılan denemenin sonuçları istenildiği gibi olmayacaktır ne yazık ki.
Serbest Cumhuriyet Fırkası siyasi hayata katıldıktan kısa bir süre sonra, katıldığı belediye başkanları seçimlerinde umulunanın üzerinde bir başarı kazanmasına rağmen kapanmak zorunda kalır.
Bunun nedenlerinin anlatılması burada konunun bütün detayları ile irdelenmesini gerektirdiği için sizleri yormak istemiyor ve kısaca özetleyerek geçiyorum. Sonuçta Serbest Fırka denemesi Cumhuriyet Halk Partisinin daha iyi çalışması, eksikliklerinin kavranması, mecliste bunu sağlayacak bir denetim ve kontrol sisteminin işlemesini sağlamak için düşünülse de gelinen noktada yaşananlar bu amacın sağlanmasında yeterli koşulların hazır olmadığı gibi bir kanaati doğurur.
Belediye seçimlerinde alınan sonuçların şaşırtıcılığı kadar Serbest Fırka'ya karşı gösterilen büyük ilginin yarattığı endişeler cumhuriyet devrimlerinin geleceğine gölge düşürmek gibi değerlendirilir. Gazi Mustafa Kamal'in Anadolu’da devam eden seçim sonrası gezisinde uğradığı Samsun bu açıdan düşündürücü bir örnektir. Kurtuluş Savaşı mücadelesinin başlangıcı olan Samsun'da belediye başkanlığı seçimini Serbest Fırka adayı kazanmıştır. Gazi Mustafa Kemal Samsun'dan Trakya' ya yönelirken ilk ziyaret edilecek şehir olarak Kırklareli'ni seçer. Çünkü aynı seçimlerde kaybedilen yerlerden birisi de burasıdır ve Gazi bunun nedenlerini yapacağı incelemeler ile öğrenmek ve topluma bazı mesajlar vermek istemektedir.
